Røður hjá landsstýrismanninum

Góðu tit
Um nakrar dagar seta vit hol á jólamánaðin; ein tíð sum flest øll seta í samband við gávur og hugna, og har bæði einstaklingar og felagsskapir royna at gera sítt til, at so nógv sum møguligt fáa eina góða og hugnaliga jólatíð.
Jólamánaðurin er á ein heilt serligan hátt merktur av kensluni av gleði við at geva og gera okkurt fyri onnur.
Ikki allar gávur nýtast at kosta nógvan pening, og nógvar av teim allar virðismiklastu gávunum finnast ikki til sølu í nøkrum av lýsingarbløðunum, sum detta inn um gátt komandi tíðina; ein av hesum gávunum er tað vinarliga orðið, tú kanst geva einum øðrum menniskja.
Hóast henda gávan, ikki fæst til sølu, so hevur hon so alstóran týdning.
Ein hevur sagt tað soleiðis, at vinarlig orð eru stutt og løtt at siga, men teirra afturljóð  eru  óendalig.
Tað eru nú sekstan ár síðani fyrsta føroyska Kærleikskúlan kom út, og verður tað um eina løtu almannakunngjørt, hvør hevur sniðgivið Kærleikskúluna 2024, og fáa vit eisini at vita, hvør fær fyrstu Kærleikskúluna 2024.
Í ár, eins og undanfarin ár, verður Kærleikskúlan givin onkrum, sum á ein ella annan hátt, hevur  valt at brúka tíð og orku upp á at gera lívið eitt sindur lættari fyri onnur. Hetta kann vera ígjøgnum átøk innan arbeisðmarknaðin, við at varpa ljós á lívsins skuggasíður ella við einum virðiligum tóna at betra um lívsgóðskuna hjá onkrum, sum ber brek.
Sjálv Kærleikskúlan verður millum annað lýst soleiðis: tað er ein savnaragripur við einum innihaldi av sonnum virði – kærleika og vinalag, og ikki tvær kúlur eru eins, men hvør einstøk kúla er yndislig á sín egna hátt – júst sum hvør menniskja á jørð.
Sum menniskja eru vit øll nakað heilt serstakt, og sum mennsikja tørvar okkum øllum hesi virðini, hesar gávur: kærleika og vinalag. 
Hugsanin handan kærleikskúluna, sum er at varpa ljós á at gera nakað serstakt fyri onnur, er tískil nakað, sum vit øll eiga at taka til okkum, ikki bara nú jólatíðin stundar til, men eisini í okkara gerandisdegi, har vit ferðast og virka, tí tað er júst í gerandisdegnum hesar gávur prógva sítt sanna virðið.
Kjarnuvirksemið hjá tykkum í Dugna er endurbúgvingarvirksemi fyri fólk, ið hava torført við at fáa ella at varðveita arbeiðið, sum hava tørv á at royna síni arbeiðsevni ella at skúla seg, og arbeiða tit miðvíst saman við næminginum at finna og menna førleikarnar hjá viðkomandi. Tykkara kjarnuvirksemi tekur tí støði í tørvinum hjá tí einstaka, og duga tit at seta sjóneykuna á tann einstaka, á serstøku dygdirnar og avbjóðingar hjá viðkomandi, og við støði í hesum, eru tit við til at lætta um gerandisdegnum hjá mongum menniskjum.
Mín áheitan her til seinast skal tí vera henda: at vit øll taka hugsanina handan Kærleikskúluni til okkum, og eggja hvønn annan at síggja tørvin hjá øðrum og taka stigið til at gera nakað við tað; tað kann byrja við bara einum vinarligum orði og smíli, men minst til, at júst hetta kann vera tað sum skapar eitt stórt afturljóð.
Takk fyri.

Góðu tit.....
Eg elski at hava rætt ! Onkuntíð tá eg og vinmenninir tosa um fótbólt, so veit eg eisini, at eg havi rætt, tá eg sigi, at NSÍ er best; soleiðis er tað bara .... ella eg haldi í hvørt fall, at eg havi rætt.
At hava rætt og at hava rættindi er ikki tað sama, men tað hongur allíkavæl saman.
Vit liva í einum friðarligum landi, har vit øll hava rætt til at siga okkara meining, tað veri seg um NSÍ ella HB, ella um ræstur fiskur smakkar væl ella ikki, uttan at nakar av okkum hevur meira rætt enn hin.
Okkum nýtist ikki altíð at hava rætt, men vit hava altíð rættindi til at siga, hvat vit halda.
Í februar í 2025 fara tit sum teir fyrstu næmingarnir í Føroyum at hava vetrarferiu. Áðrenn avgerð varð tikin um hetta, sluppu tit í næmingaráðunum at siga tykkara hugsan um hetta evni. Hetta var eitt ítøkiligt tekin uppá, hvussu tit kundu brúka tykkara rættindi til at siga tykkara hugsan um nakað, sum viðvíkur tykkum.
Í næstum fara vit í Barna- og útbúgvingarmálaráðnum undir at smíða eina barnalóg, sum skal vísa á tey rættindi, sum øll børn í Føroyum hava. Eisini her er ætlanin at taka tykkum við og hoyra tykkara hugsan um, hvat skal við í hesa lóg, og eg gleði meg til at hoyra tykkara meining um hetta.
Ein ung genta hevur sagt tað soleiðis á enskum: Let us make our voices heard, and let us use this voice to bring about positive change in our society.
Stutt umsett til føroyskt kundi man sagt tað nakað soleiðis: lat okkum brúka okkara rødd til at skapa eitt betur samfelag.
Gentan, sum segði hetta, var Malala, sum nógv tykkara óivað hava lisið um, og sum heilt frá barnsbeini við sínari rødd hevur strítt fyri einum betri samfelagi í heimlandi sínum, Pakistan.
Sjálvt um vit í Føroyum hava tað so gott á nógvar mátar, so skulu vit øll gera okkara til, at vit fáa tað enn betur; vit øll hava rættin at siga okkara hugsan, og vit kunnu øll vera við til at skapa ein enn betur gerandisdag fyri øll, sum búgva her í Føroyum.
Tí skal mín áheitan til tykkara vera henda: verið ikki bangin at siga tykkara meining, men minnist samstundis til altíð at virða hugsanina hjá øðrum.
Og til seinast: brúka tína rødd og tíni rættindi til at siga tína hugsan, til at gera Føroyar til eitt enn betur stað at búgva í.
Eg ynski tykkum øllum ein góðan barnarættindadag.

Markleys útbúgving 2024 í Norðurlandahúsinum – 6. nov. 2024

Góðu tit

“Útbúgving er tað sterkasta vápnið, sum tú kanst brúka, um tú ynskir at broyta heimin”
Nakað soleiðis segði Nelson Mandela einaferð. Mandela droymdi um ein betri heim við størri fríheit, meir rættvísi og minni rasismu, og gjørdist hann kanska ein tann kendasta ímyndin av stríðnum fyri einum meir rættvísum heimi.
Um eg spurdi teg, um tað er nakað í heiminum í dag, sum tú heldur kundi ella átti at verið annarleiðis, so vænti eg, at tú hevði svarað ja.
Hvønn dag verða tú og eg, umvegis talgildu miðlarnar, áhaldandi kunnað um, hvussu ring støðan er ymsastaðni í heiminum bæði við atliti at ófriði og veðurlagsbroytingum, sum á hvør sín hátt hava lagt fleiri lond undir trýst, og øll eru vit samd um, at nógv kundi verið betur í heiminum í dag.
Næsta ár standa tit við húgvu á høvdinum og prógvi í hondini, og tá, ella kanska áðrenn tað, seta tit spurningin, “hvat skal eg so aftaná.”
At velja er ikki altíð lætt, men tað at sleppa at velja, tað er ein gáva í sjálvum sær. 
Síðsta ár, tá eg luttók til henda dag, segði eg søguna um drongin, sum droymdi um at gerast fótbóltsstjørna ella flogskipari. Hetta má sigast at vera tvær yrkisleiðir, sum eru rættuliga ymiskar, men báðar hava sínar egnu veingir at flúgva við.
Drongurin vaks upp, og nú hann er 52 ár, er hann ikki flogskipari, og bara fótbóltsstjørna, tá hann av og á spælir innandura fótbólt við “old boys”, har hann í 60 minuttir kann látast at vera fótbóltsstjørna.
Tá hesin ungi maðurin stóð framman fyri hillini av útbúgvingartilboðum, var nógv at velja ímillum. 
Eftir umhugsnartíð valdi hann at taka útbúgving innan námsfrøði, tí hann ynskti at arbeiða við menniskjum, børnum og familjum. 
Kanska tit longu hava gitt, hvør hesin ungi maðurin, ella fótbóltsstjørnan er: Tað var eg.
Í dag standi eg her framman fyri tykkum, ikki sum námsfrøðingur, men sum landsstýrismaður í útbúgvingarmálum, og er hetta eisini í sjálvum sær ein søga um, hvussu ein yrkisleið kann broytast.
Sum landsstýrismaður eri eg errin av, at vit her heima í Føroyum hava eina góða útbúgvingarskipan, har vit hava miðnámsskúlar, sum kunnu vera við til at leggja støði til eina víðari útbúgving. 
Eg eri eisini so sera fegin og stoltur av, at vit í Føroyum hava tykkum; ein góðan og forvitnan ungdóm. Og tá eg fekk at vita, at her í dag skuldu samlast 553 miðnámsnæmingar, sum næsta ár fáa prógv, so var tað fyrsta eg hugsaði, at vónin fyri framman er bjørt.
Vónin hjá tykkum er bjørt; tit kunnu fáa eina miðnámsútbúgving, og við henni í hondini kunnu tit velja at fara víðari á útbúgvingarleið tykkara.
Tit fara í dag at hoyra um ymiskar útbúgvingarmøguleikar, ikki bara her heima, men eisini úti í heim; fyrilestrar um, hvussu tað er at lesa í t.d. Skotlandi, Bretlandi, Danmark, Fraklandi og aðrastaðni við.
Tit fara eisini m.a. at hoyra fyrilestur um, hvussu tú í USA kanst taka útbúgving og íðka tín ítrótt samstundis, og um møguleikar at fara í læru hjá onkrari fyritøku og fáa eina yrkisútbúgving.
Og hevur tú kanska ikki hug at lesa víðari beint eftir tú hevur fingið títt prógv, ja so ber eisini til at taka eitt ár frí og kanska fara á háskúla og ferðast við øðrum ungum í bólkum.
Møguleikarnir eru nógvir, men valið er títt
Eg veit, at tá man stendur framman fyri nógvum valmøguleikum kann tað eisini gerast ein tung uppgáva at skula velja; gávan, sum liggur í sjálvum valinum, gerst til eina tunga uppgávu.
Sum landsstýrismaður í útbúgvingarmálum havi eg hesa heilsan til tín: Gev tær tíð at velja. 
Tær nýtist ikki at “sweipa” beinleiðis frá miðnámi yvir á eitt universitet ella annað. Tit vaksa upp í einum heimi, har alt gongur við fúkandi ferð, og hetta kann eisini leggja trýst á tykkum, men gev ikki eftir trýstinum, men hugsa teg um og anda djúpt inn.
Søk tær vegleiðing, eisini her í dag, men minst til, at valið er títt, og gev tær tíð til at velja
Nelson Mandela hugleiddi um at broyta heimin, og vísti á, hvussu umráðandi útbúgving er í hesum samanhangi.
Men, hvar er heimurin, og hvussu kann ein miðnámsnæmingur í Føroyum hava hesi orð í huga, tá hann ella hon skal velja sær útbúgving ?
Jú tí heimurin er har, ið tú ert; tú ert við til at broyta heimin, har tú ferðast, óansæð hvørja útbúgvingarleið tú velur. 
Um tú velur eina útbúgving sum t.d. verkfrøðingur, so kanst tú vera við til at menna infrakervið og flyta samfelagið longur fram á leið. Hevur tú hug á gransking, so kanska tú velur eina granskingarleið, har tú kanst vera við til at brynja okkum til framtíðar avbjóðingar innan fyri t.d. burðardygd og umhvørvi. Ella kanska tú velur eina útbúgving, har tú kanst virka innan fyri okkara vælferðarsamfelag við at taka tær av menniskjum, børnum, ungum ella eldri. 
Við tínari útbúgving  fert tú tí at vera við til at seta tíni fingramerki, ikki bara á tilveruna hjá tær sjálvum, men hjá øðrum við. 
Men í síðsta enda, so er umráðandi at minnast til, at ein útbúgving er ikki bert eitt prógv, men nakað, sum kann vera við til at gera teg til eina enn betri útgávu av tær sjálvum, og er hetta tað, sum er mest umráðandi at hava í huga, nevniliga at óansæð útbúgving ella starv, so finst bara ein av tær.
Tískil skal heilsan mín til tín vera henda: vel ta útbúgving og yrkisleið, sum kann vera við til at fremja ta besta í tær, tí í síðsta enda er spurningurin ikki, hvat tú ert, men hvør tú velur at vera sum menniskja.
Eg ynski tykkum ein góðan og gevandi dag.
Takk fyri.

Granskingardepil fyri Børn og ung stovnaður, 30. oktober 2024

Góðan morgun
“Vit skulu vita og ikki gita” er ein av grundsetningunum í okkara vitanarsamfelagi. 
Vit skulu grunda okkara avgerðir á vitan og fylgja við, at úrslitið av tí, sum vit seta í verk, er tað, sum vit høvdu ætlað. 
Tí fegnist eg almikið um, at Fróðskaparsetur Føroya í góðum samstarvi við Barnaverkætlanina í dag kann boða frá, at ein depil fyri barna- og ungdómsgransking  er skipaður á Setrinum. 
Ein depil, sum umfatar allar tær 5 deildirnar á lærustovninum, so til ber at fáa tvørgangandi gransking av barna- og ungdómsøkinum í Føroyum.
Visjónin fyri barnaverkætlanina, sum 4 landsstýrisfólk og 2 borgarstjórar umboðandi Kommunufelagið skrivaðu undir í marsmánaði í fjør var, at “Føroyar skulu verða tað besta staðið í heiminum hjá øllum børnum og ungum at vaksa upp í”. 
Saman lovaðu vit hvør øðrum, at vit skuldu virka fyri øktum samstarvi, sum tryggjar, at børn og ung verða sett fremst og at vit støðugt hava eitt barnavinarligt samfelag. 
Fyribyrgjandi átøk og heilsufremandi tiltøk skulu verða partar í tilgongdini fyri at røkka málinum.
Saman hava vit sett Barnaverkætlanina í verk, sum er staðsett her hjá mær í Barna- og útbúgvingarmálaráðnum. Men talan er um eitt felags átak hjá øllum teimum luttakandi pørtunum. 
Tað er umráðandi, at allir partar eru við, fyri at kunna samskapa nýggjar loysnir á teimum samansettu avbjóðingunum, sum okkara børn og ung møta í dagsins samfelagi. 
Tað eru samansettar ella villar avbjóðingar, sum eingin fær loyst einsamallur. Vit mugu gera tað í felag.
Hetta sama verður nú endurspeglað inni á Setrinum, har tað verður ein tvørgangandi tilgongd til granskingarøkið fyri børn og ung. 
Tann góða menningin og læringin er treytað av trivnaðinum, sum aftur er partur av heilsustøðuni, bæði kropsliga og andaliga. Samfelagsligu umstøðurnar hjá børnum og ungum, saman við familjum teirra, spæla avgerandi inn eisini. Alt hongur saman, og vit mugu fata tað sum eina heild.
Eitt tað fyrsta, sum liggur fyri framman, er at fáa gjørt eina sokallaða base-line kanning, ið lýsir umstøðurnar hjá børnum og ungum í okkara samfelagi. Eina kanning,  sum kann verða endurtikin við jøvnum millumbilum. Á henda hátt kunnu vit fylgja við, hvønn virknað átøkini hava, sum verða sett í verk.
Tað uppvaksandi ættarliðið er tað dýrabarasta tilfeingið okkara samfelag eigur. Við at taka røttu avgerðirnar og fremja røttu átøkini, fyri tey, gera vit tað bestu íløguna í framtíðina. Bæði teirra og fyri okkara samfelag sum heild.
Tí er tað so týdningarmikið, at vit vita og ikki bara gita. 
Hetta fer granskingardepilin fyri barna- og ungdómsgransking á Setrinum at hjálpa við til.
Takk fyri og  góða eydnu við átakinum. 

Húsarhaldsskúli Føroya 50 ár – 25. oktober 2024

Góðu tit
Fyri 50 árum síðani, í 1974, hendi mangt og hvat, bæði her heima og úti í heimi, sum gav eftirljóð um allan heim.
Á politiska pallinum gav tað eftirljóð, tá Richard Nixon, sum tann fyrsti presidenturin nakrantíð, mátti siga frá sær embætið í úrtíð vegna Watergate-gøluna. 
Meðan rumbul sýntist at vera á politiska pallinum úti í heim, kundu vit tó í Føroyum í 1974 enn einaferð fegnast um at liva í einum demokratiskum samfelagi, tá føroyingar tann 7. novembur hetta ár enn einaferð sluppu at seta sín kross á einum løgtingsvali. 
Á listarliga pallinum var 1974 tað árið, har tann enn í dag sera kendi bólkurin «ABBA» gjørdist heimskendur, tá tey við sanginum «Waterloo» vunnu Eurovision (evropeisk sangkapping). Tónleikurin hjá teimum hoyrist enn sum ekkó inn í okkara tíð.
Tað var eisin í 1974, at Steve Wozniak og Steve Jobs hittust fyri fyrstu ferð, og fekk hetta stóra avleiðing fyri alla heim, tá teir seinni, saman við Ronald Wayne grundløgdu IT-fyritøkuna Apple í 1976. 
Alt hetta vóru hendingar, sum skaptu eftirljóð, sum vit enn í dag minnast og kunnu læra av. 
Men her heima, her norðuri í Klaksvík, var 1974 eisini eitt heilt serligt ár, sum so sanniliga enn tann dag í dag skapar eitt jaligt og gevandi eftirljóð.
Tann 17. oktober 1974 var Húsarhaldskúlin stovnaður; skúlin sá sítt ljós her í Klaksvík, og hevur síðani tá verið staðsettur her, og fer í næstum at flyta inn í nýggj og meira tíðarhóskandi hølir her í Klaksvík.
Í hesum skúla hava nógvir næmingar nomið sær góðar, kreativar og hollar førleikar, tað veri seg innan matlæru, samfelags- og brúkaralæru, glaslist og mangt annað.
Í skúlanum rúmast í dag 21 vistarhaldsnæmingar, og er tað at gleðast um, at eftirspurningurin er so mikið stórur, at vit í nærmastu framtíð fara at kunna taka 35 vistarhaldsnæmingar inn, tá nýggi bygningurin fer at standa klárur - vónandi til várs. Umframt hetta, so fer tann nýggi bygningurin eisini at kunna rúma enn fleiri til tey styttru skeiðini, og er tað eisini at gleðast um.
Í hesum skúla hava mong nomið sær førleikar, sum tey enn tann dag í dag, minnast og brúka. Eg veit, at tit um eina løtu fara at hoyra frá fyrrverandi næmingi, sum gekk her í skúlanum fyri, ja eg tori at siga nokk so nógvum árum síðan (Sirið Stenberg), umframt frá foreldrum hjá næmingum, um, hvussu Húsarhaldsskúlin hevur verið við til at menna ein næming, eitt menniskja, upp á so nógvar mátar.
Og tað er hetta, ein skúli skal gera: vera við til at menna ta einstaka menniskja. 
«Fyri at menna seg, krevst áhaldandi forvitni»; okkurt soleiðis málbar kendi Walt Disney seg einaferð; ein maður, hvørs avrik eisini tann dag í dag gevur eftirljóð.
Forvitni er fortreytin fyri menning, og er hetta nakað, sum hevur merkt henda skúlan gjøgnum árini. Hesin skúli varð skipaður undir øðrum fortreytum í 1974, men er framvegis í dag, 50 ár seinni, ein sera væl umtóktur skúli í Føroyum. Eg eri sannførdur um, at orsøkin til hetta er tí at tit í skúlanum hava megnað at hildið fast í tí gamla, samstundis sum tit hava verið forvitin upp á tað nýggja.
Menning er ikki nakað, sum bara hendir, men nakað vit skapa, og til hetta krevst eitt málrættað arbeiði og eldhugi. 
Hetta er nakað, sum tit, sum virka og ikki minst leiða henda skúla, hava víst; tit eru fyrimyndir upp á málrættað arbeiðið og ikki minst ein heilt serstakan eldhuga, og vil eg nýta høvið at siga tykkum hjartans tøkk fyri tað !
Nixon, ABBA og Steve Jobs hava givið og geva eftirljóð, men hesin skúli gevur so sanniliga eisini eitt gott og jaligt eftirljóð.
Storm P. hevur einaferð sagt tað soleiðis: en lille mand kan kaste en stor skygge.
Eg vil enda við at siga, at ein í heimshøpi lítil skúli, kann so sanniliga kasta ein stóra skugga frá sær. 
Hjartaliga til lukku við teimum 50 árunum, og vil eg til seinast ynskja Húsarhaldsskúla Føroya blíðan byr.

Heilsan frá landsstýrismanninum í sambandi við at grabbin varð settur í – Aula til Tekninska skúla í Klaksvík – 14. oktober 2024

Góðu tit
 
Ja, nú upprann dagurin, har vit skulu seta spakan í, ella rættari sagt grabban í, til eina nýggja aulu til skúlan her í Klaksvík.
 
Tað var í 2021, at farið var undir at fyrireika og prosjektera aulu til skúlan, og í dag skal so  jørð-, lendis- og kloakkarbeiðið setast í gongd. Hetta arbeiði verður væntandi liðugt tíðliga í 2025, og síðani verður bygningsarbeiðið boðið út. 

Eftir ætlan, so stendur bygningurin klárur um tvey ár, og hava vit tá ein nýggjan bygning, har eitt nú loftið er sermerkt og kann verða við til at kveikja lív í dygdargott handverk, og har takkonstruktiónin fer at sýnast heit og innbjóðandi um kvøldarnar, og sum fer at geva skúlanum eitt serligt eyðkenni; Harnæst fáa vit eisini ein bygning, sum við sínum skapi fer at geva útsýni til høgu fjøllini kring fjørðin. 

Hetta er ein serligur dagur, tí hetta er ikki bara byrjanin upp á ein nýggjan bygning, men er talan her um, at vit í dag taka enn eitt stig á vegnum at betra um møguleikarnar hjá okkara ungu at nema sær útbúgving her heima í Føroyum.
 
Skúlin her í Klaksvík hevur brúk fyri einum staði, har øll tey, sum virka í skúlanum, tað veri seg næmingar, lærarar og onnur, kunnu samlast, bæði tá talan er um hátíðardagar sum prógvhandanir, men eisini í tí dagliga, har skipast skal fyri t.d. áhugaverdum fyrilestrum ella øðrum, har nógv fólk kunnu samlast og lýða á.
 
Sum landsstýrismaður haldi eg tað hava stóran týdning alla tíð at minnast til, at ein hvør íløga á útbúgvingarøkinum, tað veri seg játtan til tímar ella játtan til bygning, er at síggja sum ein íløga í tann einstaka næmingin; ein íløga, sum í síðsta enda verður næminginum at frama, og harvið øllum samfelagnum at frama.
 
Tá vit byggja út ella byggja nýtt, so eru vit við til at flyta bæði samfelagið, skúlan sum heild og tann einkulta næmingin longur fram á vegnum, og hugsi eg, at hetta er nakað, vit øll ynskja.
 
Eg eri fegin um, at eg kann vera við í dag og ynski tykkum bestu eydnu við arbeiðinum víðari.

Ráðstevna um “Stríðið um uppmerksemi” – 11. oktober 2024

Góðan morgun og vælkomin øll somul til hesa ráðstevnu við evninum, “Stríðið um uppmerksemi”. Og, sum tað stendur á heimasíðuni hjá Norðurlandahúsinum, “Uppmerksemi, bardagin um tína tíð. Ein ráðstevna um avbjóðingar og loysnir í talgildað meldrinum.” Jeg vil samtidig række en særlig velkomsthilsen til vore udenlandske gæster og forelæsere og byde jer hjertelig velkommen.

Tíð og tøkni
Samanhangur og samskipan millum “Tíð og Tøkni” er ein samansettur og fjølbroyttur pallur, sum vit øll eru partur av so ella so. Tøknin og sosialu miðlarnir hava stóra ávirkan á okkara tíð og lív. Her eru bæði fyrimunir og vansar, alt eftir í hvørjum samanhangi vit nýta tøkniligu amboðini og sosialu samskiftispallarnar, umframt hvørjar fakligar førleikar vit hava at meta um og nýta tøknina. 

Tøknin er eitt hent amboð, sum kann økja okkara virkisførileikar bæði við atliti at samskifti, læring, dygd og skjótleika. Hon kann lætta um bæði arbeiðsuppgávur, lestur og geva okkum tíð til annað virksemi, men hon kann sanniliga eisini elva til strongd og ikki minst kensluna av altíð at vera til taks. Sambandið millum “Tøkni og Tíð” er vorðin ein samansettur veruleiki í okkara lívi, tí at tøkniligu amboðini sum snildtelefon, teldil og telda fylla so nógv í gerandisdegnum hjá teimum flestu, bæði ungum og gomlum, at vit gáa ikki eftir, hvar tíðin fer, og um samskiftið er viðkomandi. 

Og tað, sum eisini kann vera ein avbjóðing, er, at eftirkanna, um upplýsingarnar eru álítandi, og hvørt talgildu pallarnir stýra tær ella ikki. Vit hava eisini alsamt samband á sosialu miðlunum, alt samdøgrið, og hvar vit eru stødd.  

Hetta er ein stór avbjóðing hjá okkum øllum og ikki minst hjá okkara unga ættarliði, sum veksur upp í einum alsamt øktum talgildum heimi. Vit eiga at geva okkum far um, hvussu og hvar vit øll, bæði børn, ung og vaksin, nýta tíðina og okkara orku, hvørjum vit geva gætur, hvat tað er, sum fangar okkara uppmerksemi og forvitni, sum skapar felagsskap, og sum er við til at mynda okkara samleika. 

Talgildu miðlarnir kunnu skjótt fara við stórum parti av okkara frítíð, um vit ikki ansa eftir. Vit eiga tí at leggja dent á okkara siðmenning og felagsskapin (alment dannilsi). Tað at vera saman, úti sum heima, práta saman og geva hvør øðrum ans, fara til ítriv, spæla borðspøl ella hava onkur tiltøk saman sum familja ella vinir, so at ikki hvør situr í sínum lagi við einari snildfon ella skermi. 

Skúlaverkið og tøkniligu avbjóðingarnar
Sum landsstýrismaður í barna- og útbúgvingarmálum varði eg av skúlaverkinum, og her hava vit eina stóra uppgávu at menna okkara unga ættarlið at verða tilvitað um bæði avbjóðingar og týdningin, ið talgildu miðlarnir hava. 

Sosialu miðlarnir eru ein veruleiki í okkara samtíð, og tøkniligir førleikar ein fortreyt.

Skúlin skal saman við foreldrunum búgva næmingarnar til lívið, veita teimum førleikar, sum stuðla læringini og persónligu menningini, so teir verða førir fyri at nýta síni evni til sjálvstøðuga meting og støðutakan, umframt siðmenning og at luttøka í einum fólkaræðisligum samfelag.

Í hesum liggur eisini okkara ábyrgd sum samfelag at gera fyriskipanir, sum brynja barnið og tann unga til talgildu avbjóðingarnar. Vit hava luttikið í arbeiðinum at útvega skúlunum tøknilig amboð sum teldur, samvirknar talvur og talgildar undirvísingarmiðlar, umframt at trygdarkrøv eru sett til talgildu skipanirnar. 

Eitt eru amboð og skipanir, men tað, sum mest ræður um, er førningurin hjá tí einstaka næminginum, sum dagliga fær alskyns avbjóðingar á sosialu miðlunum, sum júst eru gjørdir við tí fyri eyga at fáa brúkaran í tal. Eg havi tikið stig til fleiri átøk, men talgildisbúgving er eitt arbeiði, sum áhaldandi má halda fram. 

Í sambandi við arbeiðið at endurskoða námsætlanirnar í fólka- og miðnámsskúlum havi eg lagt áherðslu á tann talgildað partin. Gjørd er ein støðis námsætlan, sum er yvirskipað fyri allar námsætlanirnar. Ein av støðisførleikunum er Kt-førleikar og talgildisbúgving, sum skal verða raðfest bæði í fólkaskúlanum og í miðnámsútbúgvingunum. Málið er: “at búgva næmingarnar til at vera virknar, sjálvstøðugar, kritiskar og fólkaræðisligar borgarar í einum talgildum samfelag”. 

Arbeitt eigur at verða við talgildisbúgving í øllum lærugreinum frá byrjan í fólkaskúla til lokið miðnám ella yrkisnám. Talgildisbúgving og albúgving hanga eisini saman, so at tá ið arbeitt verður við albúgving m.a. í teimum yngru flokkunum, so verður eisini arbeitt við talgildisbúgving. Tað er alneyðugt, at næmingarnir læra at nýta tøknina skynsamt, at fáa førleikar at brúka ítøkilig, viðkomandi kt-amboð, at skilja amboðini og í hvørjum samanhangi tey kunnu nýtast. Samstundis skulu  næmingarnir fáa innlit í góða atferð á talgildum miðlum og keldukritiska viðgerð av talgildum tilfari. 

Nám, sum er stovnur undir ráðnum, og sum bæði gevur út undirvísingarmiðlar, veitir Kt- ráðgeving og fakliga og námfrøðilga kunning í undirvísingarmiðlum, skipar fyri skeiðum í Kunningartøkni og talgildisbúgving. 

SSP er ein samskipan millum skúlaverk, sosialar myndugleikar og politi. Sum landsstýrismaður umboði eg bæði skúla og sosiala partin, og eisini hevur Kommunufelagið ein stóran leiklut í SSP samstarvinum. SSP skipar fyri fleiri afturvendandi átøkum innan talgildar miðlar, t.d. Knýta bond og skíggjanýtsla, Góðir miðlavanar,  At ferðast á netinum og Talgilt samskifti í skúlanum.  

Í fjør var eisini eitt átak, har Nám í samstarvi við SSP helt skeið kring landið fyri lærarum í miðdeild fólkaskúlans. Endamálið var at fremja talgildisbúgving ímillum næmingar í miðdeild fólkaskúlans. Og í oktober í ár skipaði SSP fyri kunningarskeiði  um vitlíki fyri næmingum í hádeild, har 730 ung savnast í høllini á Hálsi fyri at læra um vitlíki. 

Snildfon
Í trivnaðarkanningini frá 2023, sum var gjørd millum næmingar í 5., 7. og 9. flokki, sæst, at níggju av tíggju næmingum í 5. flokki, eiga snildfon. Helvtin av næmingunum í kanningini hava sjónvarp í kamarinum, umframt at tey eiga aðrar snildar tøknilutir, so sum snild ur, virtual reality tól og spælistøðir. 

Snildfonin er ikki eitt kravt undirvísingaramboð, men eitt amboð, sum næmingurin hevur við í skúla. Snildfonin er uttan iva ein trygd hjá foreldrunum, so at báðir partar, barn og foreldur kunna boða frá, um onkrar broytingar eru í gerandisdegnum. Snildfonin er eisini tað amboðið, har lættast er at fáa samband við onnur og ferðast á sosialu miðlunum. Hon er við hondina og kann altíð takast fram. 

Snildfonin er í mongum førum eitt hent amboð, men í skúlanum kann hon eisini órógva og ávirka bæði undirvísingarstøðuna og bindindi hjá næmingum at hugsavna seg um læringina.

Harumframt er happing eisini í ávísan mun knýtt at snildfonini við møguleikum fyri særandi boðum og myndum. Seinasta trivnaðarkanningin vísir, at happing á netinum ikki er minkað, men framvegis er ein trupulleiki millum børn og ung. Tey, sum í kanningini, vóru happað á netinum, søgdu tað vera í snildfon, á sosialum miðlum og í online spølum. 
Eg havi tikið stig til at tálma snildfonnýtsluna í skúlunum, so hon órógvar sum minst, men kann verða nýtt í sambandi við undirvísingarátøk, har lærarin metir, at snildfonin er eitt gott amboð og í sambandi við støður hjá næmingum, ið hava ávísar avbjóðingar.  

Reglurnar verða ásettar í samstarvi við skúlastýrini, sum við støði í kunngerð, sum landsstýrimaðurin hevur sett í verk, gera atferðarreglur skúlans og reglur um umsjónina við næmingunum í skúlatíðini, har telefonnýtsla verður ein partur.  

Niðurstøða
Næmingarnir eru væl útgjørdir tøkniliga, men sum gamla orðatakið sigur, so er vandi í hvørjari vælferð. Tøkniligu amboðini og sosialu miðlarnir hava sína ávirkan, og skermnýtslan kann taka ræðið, um ongar fyriskipanir eru. Børn duga ikki at skilja ímillum, hvat er satt og ikki, hvørjum tey skulu svara og ikki, hvat er óhóskandi fyri teirra aldur, hvussu nógva tíð er ráðiligt at brúka á sosialu miðlunum o.s.fr. 

Neyðugt er tí, at bæði foreldur og samfelag hava fyriskipanir, sum tálma skíggjanýtsluni og fram um alt ítøkiliga leiðbeining og undirvísing, har veitt verður børnum og ungum innlit og vegleiðing um talgildisbúgving í breiðum týdningi. 

Tað er ein stór ábyrgd hjá foreldrunum, at javnvág er í lívinum hjá barninum millum skúla, ítriv, spæl og svøvn. Her kann fartelefonin verða ein rættiligur snýkur, tí tað er skjótt, at hon avloysir bæði fysiskt spæl og órógvar svøvnin, Tað er eingin sjálvfylgja, at barnið skal hava telefonina við, tá ið farið verður til songar. Tað er uppgáva og ábyrgdin hjá foreldrunum at seta mørk og verða greið í sínum fyriskipanum, sum eisini skapar tryggleika hjá barninum. 
Vit hava skíggjaráð, sum ítøkiliga vísa á skermtíð hjá børnum, ungum og vaksnum, og nær hildið verður, at børn og ung eiga at fáa fartelefon. Skíggjaráðini áttu at verið ein partur av arbeiðinum við talgildisbúgving. Eg fari tí at mæla til, at ein eftirmeting verður gjørd í samstarvi við avvarðandi partar, ið varða av børnum og ungum. 

Við hesum seti eg ráðstevnuna um “Stríðið um uppmerksemi”, takki fyri høvið at bera fram eina heilsan og ynski øllum eina góða ráðstevnu.

Altjóða sálarheilsudagur – Smæran 10. oktober 2024

Røða hjá landsstýrismanninum

«Lat okkum taka eitt prát um tað»; soleiðis siga vit mangan, tá okkurt er áfatt. 

Samtalan, har vit lurta eftir hvørjum øðrum og brúka tíð og orð upp á at nærkast og hjálpa hvørjum øðrum, er umráðandi í øllum lívsins viðurskiftum.

Vit eiga og mugu kunna tosa um alt; eisini um tað, sum nívir, og sum kann vera við til at gera lívið svárt. 

Eg eri av tí sannføring, at lekingin byrjar spakuliga, ta løtu vit byrja at seta orð á tað, sum bagir.

Herfyri sóu vit eina so framúr góða sending í Sjónvarpinum, sum kallaðist « Bass Elvis og Jesus á Mallorka»; sjálvur helt eg, at heitið á hesari sending var for gott til at man ikki hugdi eftir sendingini, tí yvirskriftin var serlig og lokkandi.

Sendingin var upp á allar mátar góð, og vísti, hvussu Jóannes Joensen, sum framførdi her fyri løtu síðani, opið segði frá teimum avbjóðingum, sum lívið hevði, og hvussu hann, hóast eina sálarliga sjúku, megnaði at skapa lív og tónleik, og ikki minst gleði umkring seg.

Við at seta orð á, eru vit við til at bróta niður stigma, og tað er umráðandi. Einki menniskja er bara ein sjúka ella ein diagnosa. Nei eitt hvørt menniskja er fyrst og fremst hetta: eitt menniskja. 

Tað, sum er í ryggsekkinum, er ymiskt, men tann, ið ber ryggsekkin er eitt menniskja eins og eg og tú.

Lat okkum tí framvegis tora at taka eitt prát um tað, og í felag vera við til at bróta niður stigma enn meira.

Sálarheilsuvirðislønin í ár fer til 2 persónar, sum í hvør sínum lagi virka sum gerandishetjur í sínum dagliga yrki á Psykiatriska deplinum.

Talan er her um 2 persónar, sum í ávikavist 24 og 14 ár hava starvast sum ávikavist sjúkrarøktarfrøðingur og fysioterapeutur í deplinum, og hava tær í hvør sínum lagi, verið við til at stríðast fyri at gera ein mun í lívinum hjá teimum, sum stríðast sálarliga.

Virðislønin í dag verður givin Lív Egholm, sum tey seinastu 14 árini í sínum starvi sum fysioterapeutur á Psykiatriska deplinum, ikki bara er nærverandi, men sum umframt at virka sum ein fysioterapeutur megnar at lurta, vísa samkenslu og bara vera har, tá brúk er fyri tí. 

Virðilønin verður eisini givin Óluvu Poulsen, sum eftir 24 árum sum sjúrkarøktarfrøðingur framvegis megnar at vera nærløgd og umfevnandi, og ikki minst sum við sínum positiva og vinarliga sinnalagi, á ein heilt serligan hátt dugir at fáa tað besta burturúr sínum medmenniskjum.

Hjartaliga til lukku tit báðar, Lív og Óluva, og hjartans tøkk fyri tykkara stóra og virðismikla arbeiði, sum tit í tí dagliga standa í og fullføra so væl.

God morgen alle sammen og hjertelig velkommen til denne nordiske konference om Digitale færdigheder, inklusion og livslang læring. 

En særlig velkomsthilsen til de Nordiske deltagere og vores foredragsholdere.

Læring er ikke en fritidsaktivitet, det er en livsstil, siger den kendte amerikanske forfatter og ekspert indenfor ledelse, John C. Maxwell, som har skrevet over hundrede bøger, bl.a. De 21 uomtvistelige love om ledelse og De 21 uundværlige kvaliteter af en leder.
Dette citat understreger vigtigheden af, at kontinuerlig læring og personlig udvikling hænger sammen og bliver en integreret del af vores daglige liv. 

Selvfølgelig lærer vi også i fritiden, men citatet er samtidig en konstatering af, at læring ikke et et kapitel for sig selv, men en del af livet. 

I vores alt mere digitaliserede samfund er der behov for, at vi er bevidste om, at der er en tæt sammenhæng mellem digitale kompetencer, inklusion og livslang læring. Det er meget vigtige emner, der sættes fokus på både på konferencen i dag og på seminariet i morgen.

Digitale færdigheder er på mange måder afgørende for at kunne deltage fuldt ud i samfundets og livets mangeartede opgaver. Det omfatter et bredt spektrum alt fra grundlæggende computerfærdigheder som tekstbehandling, internetbrug, app- og filhåndtering, sosciale medier, regneark, sikkerhed, excel, til avanceret teknologiforståelse. 

Hvilke færdigheder den enkelte medarbejder på arbejdspladsen skal kunne mestre beror på, hvilke digitale kompetencer er forudætninger for at mestre arbejdet. Privat er digitale færdigheder også en forudsætning for at udføre dagligdags opgaver og kunne deltage og følge med i samfundsdebatten. 

De fleste medier ligger på en digital portal. Desuden bruger både kommuner og institutioner på Færøerne “Mínboks,” og det kan være en udfordring, især for ældre mennesker. Foruden brugernavn, så skal man også oprette og huske adgangskoder. Et godt eksempel er visakortet, hvor du skal bruge to adgangskoder og samtigdig skifte mellem sms og betalingssti. 

Vi kender helst alle eksempler på, hvor svært det kan være for ældre, men også yngre, som ikke til daglig gør brug af nettet, mens det for os andre er et fint og effektivt redskab til at håndtere vores finansielle transaktioner. 

De digitale platforme kan både være et redskab til at skabe inklusion, men er samtidig en faktor, som er med til at ekskludere dem, som ikke har de nødvendige forudsætninger for at bruge de digitale platforme. 

Den store udfordring både for arbejdspladser, institutioner og samfundet som helhed er, at ingen bliver efterladt i den digitale udvikling. 
Spøgsmålet til os alle, både til undervisningssektoren, arbejdspladser og offentlige institutioner er derfor, hvor stor vægt lægger vi på disse forhold, og hvordan bestræber vi os på adgang for alle, og at alle får den nødvendige oplæring, som skal til for just deres brug af digitale værktøjer. 

Jo, flere mennesker, der har adgang til og kan bruge digitale værktøjer, så mindskes kløften mellem forskellige samfundsgrupper i den digitale udvikling. Samtidig må vi være opmærksomme på, at  den digitale deltagelse også i væsentlig grad påvirker menneskers muligheder og deltagelse både personligt, samfundsmæssigt og i arbejdslivet.

I denne sammenhæng har livslang læring en central funktion. Den hurtige teknologiske udvikling gør, at det er nødvendigt at lære nye færdigheder gennem hele livet. Systematisk livslang læring sikrer, at folk kan opdatere deres kompetencer, at de følger med i udviklingen og kan omstille sig og deltage på arbejdsmarkedet. Dette er især vigtigt i en digital kontekst, hvor teknologier og arbejdsmetoder konstant ændrer sig. 

Hvordan medvirker vi så til livslang læring, som har så stor betydning for samfundsudviklingen og den enkelte, for vi har om nogensinde brug for menneskelige ressourcer og kompetencer.  

Forudsætningen for at etablere livslang læring beror i høj grad både på udvikling, menneskesyn og kultur. Det kræver en kombination af strategier og kontinuerlige tiltag både offentlige og på den enkelte arbejdsplads. Det er desuden vigtigt, at vi skaber en forståelse og kultur omkring nødvendigheden af læring gennem hele livet.

Det er både lederne og den enkelte medarbejder, som har et ansvar for processen. Det er vigtigt at skabe en arbejdspladskultur, der værdsætter og fremmer læring, hvor man motiverer, diskuterer udviklingsmuligheder og klarlægger, hvad der skal til for at fremme forbedring og at optimere arbejdsopgaver både på individuelt og organisatorisk niveau. Lederne har et stort ansvar at skabe en dynamisk og læringsorienteret arbejdsplads, der understøtter livslang læring. 

Der er mange metoder at etablere læring på arbejdspladsen. Det kan være interne kurser, efteruddannelse med lokale kurser elle e-læring, mentorordninger, tiltag, som integrerer kompetenceudvikling i daglige arbejdsopgaver og projekter, hvor medarbejdere lærer af hinanden og har mulighed for faglig hjælp, sparring og rådgivning. 

Realkompetencevurdering har stor betydning i livslang læring og i henhold til omstillingsparathed i forbindelse med ændrede arbejdsmetoder, mobilitet og at kunne kunne skifte til andet arbejde. Realkompetencesystemet, hvor man vurderer og anerkender færdigheder og kompetencer, som en person har opnået gennem uddannelse, arbejde, fritidsaktiviteter og i dagligdags erfaringer, som både kan være formelle og uformelle færdigheder, har stor betydning især for dem, som har kortere uddannelsesforløb, har mange praktiske arbejdserfaringer eller dem, som skal opgradere sin uddannelse. 

Det er denne dokumentation som vedkommende kan bruge videre for at opnå merit, adgang til uddannelse og at sikre, at man ikke behøver at lære færdigheder, man allerede har tilegnet sig. 

Voksnes kompetencebehov kan i perspektiv af livslang læring både ses i forhold til eventuel mangelfuld grunduddannelse, så vel som ny og oppdatert kundskab som følge af samfundsændringer, teknologisk udvikling og nye faglige krav.

På Færøerne har vi i mange år arbejdet med livslang læring og kompetenceudvikling for dem, der ikke har en grunduddannelse efter endt folkeskole. Arbejdet med fokus på realkompetencevurdering begyndte tilbage i 2007, og i 2014 fik vi lagtingsloven om kompetencevurdering. 

Kompetencevurderingerne har hidtil mest været inden for erhvervsuddannelserne. Årsagen er, at netop disse uddannelser har en tæt tilknytning til arbejdsmarkedet, og formålet har været, at ufaglærte, der har arbejdet i et erhverv i en periode uden formel uddannelse, kan få deres kompetencer vurderet i forhold til kravene i en specifik uddannelse. 

I mange tilfælde har det været muligt at godskrive deres kompetencer inden for eksisterende uddannelser, samtidig med, at de har fået mulighed for at tage uddannelsen på meget kortere tid. 

Voksenundervisning på Færøerne er ikke en samlet enhed, men den foregår på flere arenaer, i erhvervsuddannelserne, på de gymnasiale ungdomsuddannelser, i fritidsundervisningen, hvor der har været grundlæggende undervisning for voksne, som ikke har afsluttet folkeskolens afgangseksamener, enkeltfagstilbud på HF og gymnasialt niveau, som især de vælger, som vil søge ind på en bacheloruddannelse, grundlæggende og videregående kurser i færøsk for tilflyttere, undervisning for ordblinde og læse- og skrivesvage, erhvervsrelaterede uddannelser indenfor landbrug og det maritime område, som fiskeskipper og motorpasser foruden mange kortere kurser indenfor kunst og håndværk, brugen af computer i hverdagen og sprogkurser. 

Desuden SOSU uddannelser på Heilsuskúla Føroya, maritime uddannelser på Vinnuháskúlanum og uddannelser på det færøske universitet. 

Som jeg indledte med, Læring er en livsstil, en del af vores dagligdag. Kan vi opnå dette mål, så når vi langt, for uddannelse er en grundlæggende forudsætning for den enkeltes liv og virke i et moderne digitaliseret samfund. Livslang læring er uden tvivl den vigtigste faktor i videnssamfundet. Læring spiller også en central rolle i at opretholde vores livskvalitet. 

Det er så hurtigt at føle sig udenfor, hvis man ikke mestrer grundlæggende kompetencer til at kunne bruge de systemer, som samfundet etablerer til kommunikation og samarbejde. Det omfatter en række teknologier og platforme, der letter informationsudveksling og koordinering i  det daglige. 

Digitale redskaber er en enorm ressource i hverdagen, men den kan samtidig føre til digital eksklusion, hvis man ikke har de nødvendige færdigheder eller redskaber. 

Der er derfor et stort behov for solid uddannelse, men ikke mindre kontinuerlig læring på arbejdspladsen, kompetencevurdering og efteruddannelse for at undgå, at vi får to typer borgere, som er væsentligt forskelligt stillede i henhold til digitale kompetencer og at anvende digitale platforme. Der må også være en politik på ældreområdet, at der tilbydes it-kurser i grundlæggende computerfærdigheder, brug af smartphones og digitale tjenester som “Mínboks.”

Ny teknologi, ny viden, ændrede arbejdsopgaver og nye erhverv er udfordringer, som vi skal forholde os til både privat, som skolevæsen, i det offentlige og i erhvervslivet.  

Det er af stor betydning både personligt, politiskt, og i professionel samfundsudvikling, at NVL i denne konference og på seminariet i morgen sætter fokus på digitalisering, inklusion og livslang læring.  

Vi sætter stor pris på NVL´s arbejde og for den færøske deltagelse i flere af NVL´s netværker, som har givet os inspiration, ideer og gode råd i vores arbejde både på det digitale område og i forhold til livslang læring og systematisk voksenundervisning. 

Jeg takker for jeres deltagelse og ønsker os alle en god konference samt et godt seminar fyldt med faglig inspiration, erfaringsudveksling og nye ideer, som vi kan bruge videre i vores arbejde i henhold til digital kompetenceudvikling, inklusion og livslang læring. 

“Hermed åbner jeg konferencen om digitale færdigheder, inklusion og livslang læring.” 

Góðu tit øll,

Eg hoyrdi einaferð eina søgu um 3 málarar, sum høvdu fingið til uppgávu at gera ein málning sum ímyndaði frið.

Tveir av teimum málaðu friðarlig landsløg, har myndin leiddi tankarnar út á stórar friðarligar fløtur og eingir; alt summaði av friði, tá tú hugdi at listaverkum teirra.

Tann triði valdi ein heilt annan framferðarhátt. Hann málaði ein fugl, sum sat mítt undir einum brúsandi fossi.

Fossurin var SO veruleikakendur, at man nærum merkti brúsið av honum, tá ein hugdi at listaverkinum.

Men har, undir fossinum, sat hesin lítli fuglur, og so skjótt, tú bar eyga við hann, so fór larmurin av tí brúsandi fossinum í bakgrundina, og tú sást bara hetta eina: frið.

Vit eru í dag stødd á Lítlu Dímun, sum er ein sonn náttúruperla framum aðrar. Eg hugsi, at um hesin málarin hevði kent Lítla Dímun, so kundi hann eisini, ístaðin fyri fuglin undir fossinum, valt at mála hesa oyggj, sum jú javnan er umringað av brúsandi aldum og larmi, men sum eisini ein dag sum í dag, gevur eina so góða mynd av friði og samljóði.

Eisini nú vit brádliga eru mong, ið vitja oynna í dag.

Á oynni her er friðsælt og gott; á oynni finnur tú fótafesti, eisini um tað er brúsandi larmur umkring.

Hetta er mín fyrsta vitjan á oynni, og kenni eg meg hepnan at vera her saman við tykkum. Oyggin er vøkur á at líta úr ymiskum sjónarhornum. Minnist til dømis væl mína altíð støðugu undran, at líta at henni, tá eg í mínum uppvøkstri sat umborð á Smyrli og silgdi framvið, á ferð, at vitja ommur og abbar mínar í Vági og í Porkeri. Í dag kann eg  eisini staðfesta, at hon er serstøk og vøkur at vera á.

Føroyar sum land eru smáar samanborið við fleiri onnur lond. Soleiðis er eisini oyggin ein av teimum smáu, samanborið við fleiri aðrar oyggjar, ja minst av okkara 18 oyggjum. Men Føroyar hava, eins og Lítla Dímun eina so sera stóra atdráttarmegi. Geva vit okkum far um tað, so kunnu vit, ið eru hiðani støðugt hugtakast, bergtakast og undrast um tað, náttúran gevur okkum, eisini í mun til frið í sál og sinni. Í skjóttgangandi nútíðarheiminum kann føroyska náttúran fáa okkum at seta ferðina niður. Eisini tey, ið vitja okkum og eru nýggj í okkara landi, kunnu sanna hetta.

Eins og Lítla Dímun dregur, soleiðis draga Føroyar eisini.

Vit føroyingar eru ernir av oyggjum okkara og náttúruni, vit her hava.

Samstundis sum vit breggja okkum av okkara vøkru náttúru, so vita vit eisini, náttúran bæði her hjá okkum eins og aðrastaðni setur krøv og avmarkingar.

Júst av tí sama, so hava vit føroyingar, líka frá barnsbeini fingið lagt í okkum týdningin av, at hava virðing fyri náttúruni og teim kreftum, sum í henni eru.

At kreftirnar í náttúruni eru stórar og máttmiklar, tað kenna tit, sum fyriskipa fólkafundin á oynni og tílíkar túrar sum hendan.

Eg hugsi, at vit kanska kunnu venda tí soleiðis og siga, at tað ikki eru tit hvalbingar ella onnur, ið avgera, nær og hvør sleppur at vitja hesa oyggj. Nei, Lítla Dímun og kreftirnar í okkara náttúru, setur sjálv avmarking á, og tískil ber einans til at sleppa út á oynna, tá náttúran loyvir tí, og kent fólk slóðar fyri.

Ella sum tað so rámandi verður tikið til í triðja ørindi í Brestis-kvæðnum:

´Lít tær út á Lítlu Dímun,

har hvítir ei við tanga,

aldri fæst ein betri dagur

bjargaseyð at fanga`

Tað, at náttúran soleiðis setur avmarkingar og krøv til, hvussu ferðast kann, krevur eisini gott fyrilit og hegni til at stíla fyri, og hava tit, sum hava fyriskipað fólkafundin og túrin í dag, víst tykkara dygdir innan júst hetta, og tøkk skulu tit hava fyri tað.

Aftur til málningin og fuglin.

Tá eg nú standi her á oynni og haldi hesa røðu, so kenni eg meg sum lítla fuglin undir fossinum.

Ikki tí, at tað er nógv brim og stór alda rundanum okkum í dag beint her vit standa á Lítlu Dímun, men tí eg veit, at í tí stóru myndini eru vit føroyingar staddir eins og fuglurin undir fossinum. Tað er jú so nógvur larmur og ófriður rundanum okkum í dag. Vit hoyra javnan um kríggj og ófrið, um hungursneyð og atsóknir.... men her undir fossinum, her í Føroyum, hava vit enn megnað at hava frið.

Vit skulu verja um hetta.

Vit skulu verja um alt tað vakra okkum varð givið í hendi at umsita, og vit skulu verja um tann tryggleika, sum vit enn hava í tí føroyska samfelagnum.

Vit skulu og mugu minnast til okkara røtur, minnast til tað, sum var við til at byggja hetta land og  hesar oyggjar, og ábyrgdin hjá okkum er nú, at halda á fram við at byggja og tryggja eitt gott land fyri ein og hvønn, ið velur at búleikast her.

Vit skulu tó eisini tora at ganga nýggjar leiðir; vit hava 18 oyggjar, og í løtuni búgva fólk á 17 av hesum, spjatt út yvir 29 kommunur.

Spurningurin um tal av kommunum hevur javnan verið uppi at venda, og tit her suðuri í norðari helvt hava tikið fyrstu stigini viðvíkjandi møguligari kommunusamanlegging, sum nokk einaferð í framtíðini fer at bera á mál.

Tað at vera ein lítil oyggj merkir ikki, at man onga atdráttarmegi hevur; tvørturímóti sigur Lítla Dímun okkum júst tað øvugta.

Tað, at vera ein lítil kommuna kann tó kanska elva til avbjóðing hvat atdráttarmegi viðvíkur, tí samfelagið broytist, og tískil er tað sunt og gott at tora at taka prátið um, í hvønn mun tað ber til at skipa seg annaðleiðis, øllum borgarunum, bæði eldri sum yngri, børn sum gomul, at frama.

Ein fólkafundur sum hesin og ein vitjan sum henda, hevur við sær, at takksemi fyri at búgva í hesum landi bara gerst enn størri.

Sum landsstýrismaður í barna- og útbúgvingarmálum er tað eisini mín skylda og mín tráan, at gera mítt til, at eisini okkara komandi ættarlið lærir at:

- virða og virðismeta okkara náttúru

- at læra at finna friðin í náttúruni í spæli, lærdómi og ja beinleiðis njótan og undran av friðinum, hon gevur

- at tey eisini fáa lagt gott í beini, tá viðvíkur hvussu ein ferðast í okkara náttúru

Tá eg frameftir hoyri um ófrið og kríggj og annað neiligt, sum fer fram úti í heimi, so stendur Lítla Dímun so sólarklár fyri mær, sum frí-staðurin undir fossinum.

Eg eri Guði takksamur fyri tað land og náttúru okkum er givið.

Fari at enda við at lesa tvey ørindi úr sálmi hjá Mikkjal á Ryggi:

´Vár Guð, sum lívgar fjøll og fjørð,

o, verj tú vára ættarjørð,

ver skjøldur vár í frið og stríð,

í sorgum sum í fagnartíð.`

`Og vári børn, tey skulu tá

her somu gøtum ganga á

og hava tað, vit høvdu her

við bøn til hans sum bestur er.` (sálmur 589 í sálmabókini)

TAKK FYRI

Góðu tit

Eg vil sum landsstýrismaður ynskja tykkum hjartaliga til lukku við próvnum, sum tit í dag hava fingið.

Tað eru nógvir dagar í einum lívi, sum eru sermerktir, og hesin dagur, har tit eftir at hava arbeitt hart fáa eitt væl uppiborið prógv í hondina, er heilt avgjørt ein av teim heilt stóru døgunum í tykkara lívi, sum tit fara at minnast aftur á við gleði.

Við einum prógvi í hondini sum skipari, skipsførari ella maskinmeistari hava tit nú fingið atgongd inn í eitt spennandi øki, sum bókstavliga kann vera við til at flyta sjónarringin hjá tykkum; eg ivist ikki í, at tað fyri framman hjá tykkum liggja nógvir spennandi møguleikar, tað veri seg á sjógvi ella landi.

Útbúgvingarnar, sum tit í dag fáa prógv uppá, liggja innan eitt øki, sum hevur verið við til at leggja lunnar undir okkara høvuðsvinnu í mong á, nevniliga sjóvinnan. Júst sjóvinnan er nakað, sum vit føroyingar altíð hava verið góð við, hava virðismett, og sum hevur verið berandi fyri alt samfelagið.

Henda vinna broytist alt meir og meir, og tískil er tað eisini sera umráðandi, at vit alla tíðina tryggja, at vit hava eitt væl útbúgvið fólk á økinum. Júst hetta var nakað av tí, sum eisin var frammi, tá maritima útbúgvingarráðstevnan varð hildin tann 6. mars í ár. Her vóru umboð frá bæði vinnuni, fakfeløgum, føroyingar og útlendingar, og vóru øll á einum máli um, hvussu týdningarmikið tað er støðugt at tryggja at hava eitt væl útbúgvið fólk á økinum. 

Tit hava í dag fingið eina sera viðkomandi útbúgving á einum góðum og haldgóðum útbúgvingarstovni í Føroyum, nevniliga á Vinnuháskúlanum. Visiónin hjá Vinnuháskúlanum er at útbúgva maritimar leiðarar í heimsklassa og at útbúgva fólk til leiðslu bæði á landi og sjógvi. Í dag hava tit so finigð prógv uppá, at tit kunnu roknast við í henda hóp.

Um tit velja tykkara yrkisleið á landi ella á sjógvi, so ynski eg tykkum blíðan byr.

Mær er fortalt, at tit í aldri eru millum 22 – 34 ára gomul, so nógvir av tykkum halda kanska, at nú skal ikki so nógv útbúgving til afturat, og nú er sloppið; og tað er tað kanska í so máta eisini.

Eg vil tó bara til seinast minna tykkum á, at hóast prógvið er í hond, so er útbúgving nakað áhaldandi, tí sum onkur hevur sagt: 
”uddannelse er ikke forberedelsen til livet; uddannelse er selve livet”. 

So hóast prógvið er í hond og útbúgvingin er lokin, so ivist eg ikki í, at tykkara læring og menning fer at verða støðug.

Hjartaliga til lukku enn einaferð.

Finala í støddfrøðikapping í Norðurlandahúsinum

Góðu næmingar, lærarar, foreldur og onnur, sum hava stuðlað og hjálpt til og ikki minst tit, sum skipa fyri kappingini, Pangea Føroyar. Tykkara arbeiði hevur stóran týdning. Tit gera eitt stórt arbeiði at menna áhugan hjá næmingunum fyri støddfrøði. Eg takki fyri høvið at bera næmingunum og tykkum øllum eina heilsan her í dag, nú kappingin endar.

Pangea er heitið á heiminum, sum vísindafólk halda var til fyri 300 milliónum árum síðani. Eitt risastórt land, sum rakk heilt frá Evropa til Australia, og sum merkir allur heimurin. Hetta er so langt síðani í okkara tíðarrokning, at vit hava ilt við at skilja, at broytingarnar hava tikið so langa tíð til tann heimin og teir heimspartar, sum vit hava í dag.

Albert Einstein, sum enn í dag er ein tann mest viðurkendi granskarin innan alisfrøði og nútíðar vísindasøgu, hevur víst á tann stóra týdning, ið støddfrøðin hevur. Hann fekk m.a. nobelvirðisløn í alisfrøði, serliga við atliti at relativitetsteoriini umframt fleiri aðrar virðislønir. Sagt verður, at hann hevði ein serligan áhuga og tokka til støddfrøðina og hevur sagt, at støddfrøði er tað mál ella amboð, sum Várharra hevur nýtt til at skapa alheimin. So stóran týdning helt hann støddfrøðina hava.

Allar lærugreinir hava sín serliga týdning bæði handverks- og listarligar lærugreinir, náttúruvísindaligar, málsligar og samfelagsligar. Vit menniskju eru so ymisk, og tí er tað so umráðandi, at tann einstaki fær nýtt sínar serligu førleikar, hevur ymiskar lærugreinir og fær roynt ymiskt virksemi í sínari skúlagongd og uppvøkstri. Vit skulu virða hvør annan og tey ymisku evni, vit hava. Tað hevur alstóran týdning at læra at lesa og skriva, men støddfrøðin hevur eisini ein avgerandi týdning, tí hon er eitt amboð í so mongum lívsins viðurskiftum.

Støddfrøði er ein partur av okkara gerandisdegi, og eisini liður í so at siga øllum fyriskipanum bæði við atliti at tíð, fyrireiking og tilfari, antin tað so er eitt arbeiði, ítróttur ella spæl. Hugsi bara um handaligu lærugreinirnar, smíð, handarbeiði og køksarbeiði, so skulu tit máta, viga og rokna bæði nøgd av tilfari, umframt skap og stødd á tí, tit tilevna. Hugsi um ein húsasmiður ikki dugir at nýta Pythagoras, ein kokkur ikki dugir at rokna nøgd av kjøti til eina veitslu ella ein skipasmiður ikki dugir at rokna evnistyngd.

Støddfrøði er amboð í flestu vinnugreinum, og tí eru tað eisini nógv størv, sum krevja, at viðkomandi hava førleika innan støddfrøði sum part av síni útbúgving, innan verkfrøði, teldufrøði, búskaparfrøði, lívfrøði, jarðfrøði, læknafrøði fyri at nevna nøkur øki, men eisini innan matvøruídnað, og at framleiða videospøl og appir. Í hesi vikuni vann føroyski bólkurin NEXUM tann heiður at gerast nr. 1 í íverksetarakapping, sum var hildin í Kolding í Danmark millum næmingar í Danmark, Grønlandi og Føroyum. NEXUM eru næmingar í Runavíkar skúla, sum hava gjørt uppskot til eina app.

Tit hava nú síðani innleiðandi kappingin byrjaði 9. januar savnað tykkum um støddfrøðina. Tað vóru 1460 næmingar, sum vóru tilmeldaðir, og nú eru tit 35, sum eru komin í finaluna, 5 í hvørjum árgangi frá 3. til 9. flokk. Endamálið er at styrkja og vekja áhuga tykkara fyri støddfrøði, og at tit læra at nýta støddfrøðina sum eitt amboð bæði í undirvísingini og í praksis. Vónandi hevur hetta verið ein spennandi tíð, har tit hava roynt tykkara hugflog, funnið loysnir og ment tykkara vitan í støddfrøði, men eisini, at tit hava havt góðar upplivingar í felagsskapi saman við øðrum næmingum. Í Pangea kappingini verður eisini hugsað um felagsskap, har slagorðið er: Rokning sameinir.

Tað mest umráðandi er, at tit gera tykkara besta, og at tit samstundis duga kynstrið at stuðla hvørjum øðrum, læra av hvørjum øðrum og gleðast saman um nádd úrslit. Eg ivist onga løtu í, at tit eru spent at síggja úrslitini, tí at kapping er spennandi. Í kapping er tað eisini ofta onkur, sum verður skuffaður, tí viðkomandi ikki náddi at verða best ella millum tey bestu. Fegnist heldur um, at tit øll hava nátt langt og eru komin í finaluna.

Pangea var allur heimurin, og hjá tykkum ungu bíðar heimurin við sínum møguleikum og avbjóðingum. Einstein helt støddfrøðina vera partur av alheiminum, og at hon var bæði týdningarmikil og spennandi. At duga støddfrøði gevur tykkum nógvar møguleikar bæði at velja útbúgving og arbeiði.

Eg vóni, at tit hava havt ein góðan dag við spennandi avbjóðingum og góðum upplivingum. Eg ynski tykkum alt tað besta og blíðan byr víðari í skúlagongd og læring. Tit eru framtíð okkara, og uttan tykkum var eingin kapping. Takk fyri tykkara luttøku, Eg fari eisini at veita fyriskiparunum eina stóra tøkk fyri teirra arbeiði at varpa ljós á og menna støddfrøðiundirvísingina.

Takk fyri.

Góðu tit

Tað, at hoyra søgur, er nakað, sum nógv av okkum dáma væl, og er hetta eisini nakað, sum tit børn kanska tíma væl.

Nakrar søgur eru spennandi, aðrar meira stuttligar, og meðan nakrar søgur eru frá veruleikanum, so hava onkrar góðar søgur kanska einki við veruleikan at gera.

Eg hoyrdi sjálvur nógvar søgur sum lítil, bæði søgur, sum vóru frá veruleikanum, men eisini stuttligar og spennandi søgur frá bókum, og sum als einki høvdu við veruleikan at gera.

Ein, sum oftani fortaldi mær søgur, var pápi mín, og sum oftast vóru tað søgur frá tí veruliga lívinum.

Ein søga, sum pápi mín fortaldi mær, og sum hugtók meg sera nógv, tá eg var heilt ungur, var søgan um brandbilin; her var tað ikki bara talan um ein hvønn vanligan brandbil, nei her fortaldi pápi mín um tann flotta stóra, reyða og vælútgjørda brandbilin, sum tey høvdu í Skála fyri nógvum árum síðani.

Eg sá fyri mær henda brandbil, tá hann greiddi frá, og fyri hvørja ferð hann fortaldi um henda bil gjørdist brandbilurin flottari og flottari, størri og størri; tá eg so ein dag sá brandbilin, ja tá gjørdist eg ikki skuffaður, heldur tvørturímóti; eg hevði næstan ikki sæð so flottan og stóra bil.

Har stóð hann; hesin reyði, flotti, vælútgjørdi og stóri brandbilur.

Tá pápi mín greiddi frá hesum bili, plagdi hann at leggja afturat týdningin av, at vera til reiðar at hjálpa, tá á stendur, eisini tá talan er um støðuna hjá einum granna, grannabygd ella longur út í heimi.

Tá eg takkaði at koma at halda eina røðu her í dag, so var henda søgan eitt tað fyrsta, sum rann mær til hugs, - søgan um brandbilin á Skála.

Tann góða og spenanndi søgan um týdningin av at vera til reiðar, at standa saman og hjálpa til, tá á stendur, er fyri mær nakað, sum sermerkir tykkara bygd, og var hetta eisini tað eg hugsaði um, tá tit í næmingaráðnum bjóðaðu mær at koma at halda røðu í dag.

Í dag eru vit komin saman, ikki fyri at hoyra søgur um brandbilar ella annað, men her í dag standa vit saman, um tað, sum bindur okkum saman: Merkið.

Hugsi hetta man vera nakað av tí, sum vit øll, bæði tit børn og ungu eins og vit vaksnu og eldru eru so sera errin av: okkara vakra flagg, sum er myndin av Føroyum.

Hans Andreas Djurhuus  yrkti í 1920 sangin « Sjá tú blánar», har hann gevur boð upp á litirnar í Merkinum, við tað at hann byrjar sangin við hesum orðum: « Sjá tú blánar sum loftið og tú rodnar sum blóð, men hitt hvíta er fossur, brot og vetrarsins ljóð».

Eg vil í dag loyva mær at hugleiða um litirnar í Merkinum, sum eisini kunnu knýtast til tykkara bygd.

Tann reyði liturin í Merkinum, krossurin, umboðar ikki tann reyða brandbilin, men tó nakað annað, sum kann vera við til at hjálpa og stuðla, nevniliga okkara kristna siðaarv, sum millum annað minnir okkum á, at eingin er nokk í sær sjálvum, men at vit øll eiga at koma hvørjum øðrum við, og veita eina hjálpandi hond, har hetta krevst; eins og brandbilurin ikki sær mørk, soleiðis eigur okkara hjálpandi hond heldur ikki at gera tað.

Hetta er eisni nakað, sum tit duga væl her á Skála. Tit hava millum annað eitt sera ríkt átrúnaðarligt og ítróttaligt arbeiðið, har tað sjálvbodna og felagsskapurin er í sentrum, og er hetta nakað, sum tit eiga stórt rós fyri. Tann góði felagsskapurin er eyðmerktur á tann hátt, at man stendur saman um eitt felags mál, og har eingin er nokk í sjálvum sær, men har man bjóðar øðrum við og hjálpist at.

Tit børn og ungu kunnu gjøgnum felagsskapir her í bygdini knýta vinabond, sum kunnu vara alt lívið, og geva hesir felagsskapir tykkum ein møguleika fyri sjálvi at mennast, samstundis sum tit kunnu stuðla menningin hjá tykkara vinum.

Ábyrgdin hjá okkum vaksnu er at stuðla okkara ungdómi og børnum í at søkja teir góðu felagsskapir.

Tann blái liturin í Merkinum leiðir óivað tankarnar hjá flest okkara til sjóvarmálan og havið. Hetta er eisini nakað, sum vit lættliga kunnu seta í samband við Skála, og ikki minst tað virksemi, sum er her í bygdini niðri á havnalagnum.

Tykkara bygd verður á heimasíðuni hjá kommununi m.a. lýst soleiðis « Friðarligt er í fjøruni, tí fjørðurin, sum ber navnið á bygdini, hevur gátt so havaldan kemur ikki inn. Her er Føroya størsta náttúruhavn. Havnarlagið á Skála er væl útbygt og er her landsins størsta skipasmiðja, sum bæði ger nýbygningar og umvælingar».

Hugsi tað eru nógvar familjur, bæði her í bygdini, men eisini úr øðrum bygdum, sum hava notið sera gott av tí lærdómi og virksemi, sum hevur verið og framvegis er á Skála skipasmiðju. Tit hava gjøgnum hetta virksemi ment førleikar bæði hjá bygdafólki og avbygdafólki, og við at gera hetta, so hava tit ikki einans bygt skip, men hava tit á henda hátt eisini verið við til at bygt hetta landið, sum Merkið umboðar, landið Føroyar.

Gjøgnum virksemi og lærdóm seta vit felags mál og flyta vit okkum longur fram á leið. Eisini her kunnu tit skálafólk vera errin av at hava gjørt tykkara stóra íkast, sum bæði tit og grannabygdirnar, ja eg hugsi alt Føroya land hevur notið gott av.

Eftir stendur tann hvíti liturin í Merkinum; hesin kann vera ímyndin av so nógvum. Tað øvugta av tí hvíta er jú tað svarta, tað dapra, tað keðiliga, og er hetta óivað nakað, sum fyllir nógv, kanska í so nógv í okkara hugaheimi, tí vit vera jú merkt av øllum tí vit hoyra og síggja í fjølmiðlum og talgildum pallum, har vit javnan hoyra og lesa um ófrið og kríggj aðra staðnis í heiminum.

Tað hvíta er harafturímóti ímyndin av tí jaliga, tí ljósa, ein ímynd av vónini um eina góða framtíð, ikki bara fyri komandi ættarlið her heima, men eisini úti í stóru verð.

Henda lit finna vit eisni í tykkara bygd. Sum dømi upp á hetta kunnu vit taka tykkum børn og ungu í skúlanum her á Skála.

Tit hava so seint sum fyri bara 2 døgum síðani prógvað hetta, tá tit valdu at seta tíð og orku av, til at vera við til at skapa eina ljósari framtíð fyri onnur. Tit skipaðu fyri einum tiltaki, har tit bjóðaðu gestum inn á skúlan til ein drekkamun og køku, samstundis sum tit skipaðu fyri loppumarknaði til frama fyri virksemi hjá Reyða Krossi.

Eitt frálíkt tiltak, og kann eg ikki nanað enn gerast glaður, tá eg síggi, at eisini tit børn og tit ungu ganga frammarlaga, tá tað kemur til at skapa eina góða framtíð, eisini fyri tey, sum í løtuni bara hóma svørt skíggj á luftini. Blívið endiliga við við hesum.

Søgan um tann reyða brandbilin fekk meg til at minnast á nakað gott, á góðar søgur. Tað er umráðandi at skapa og fortelja tær góðu søgurnar, eins og tað er umráðandi at fjálga um og læra av teim góðu søgunum.

Tit her á Skála eru við til at fortelja og skapa góðar søgur gjøgnum tykkara felagskapir, ítróttafeløg, virksemi og arbeiðspláss, í skúla og har heima. Tit her á Skála eru ein eind, sum tó aftur er partur av eini størri eind, sum verður bundin saman av Merkinum: henda eindin er land okkara Føroyar.

Merkið er tað, sum eyðkennir okkara tjóð og okkum sum føroyingar. Vit nýta hvørt høvið at veitra við okkara vakra flaggi, tað veri seg til stevnur, veitslur ella átøk av ymiskum slag.

Eins og vit eru errin og gleðiliga veitra og vísa Merkið fram hvørja ferð høvið býðst, so vóni eg at vit eisini framhaldandi í felag fara at veitra og vísa fram allar tær góðu dygdir, sum litirnir í Merkinum bera boð um, og sum vit sum tjóð kunnu vera errin av at vera eyðkend fyri.

Góðan flaggdag øll somul.

Góðu lærarar, skúlaleiðarar og nevnd Føroya Lærarafelags. Takk fyri innbjóðingina, og at eg fái høvi til at bera tykkum eina heilsan á aðalfundi tykkara.

Síðsta ár kundu tit hátíðarhalda 125 ára stovningardag felagsins, ja ímyndið tykkum, hvussu nógv samfelagið og skúlin eru broytt síðan Ólavsøkudag í 1898, ja tað var sanniliga heilt afturi í 19 øld! Skúlin og lærarayrkið eru sjálvsagt nógv broytt øll hesu árini, og bara hesi síðstu 25 árini er skúlin nógv broyttur. Tað hevur stóran týdning, at fólkaskúlin er í støðugari menning eisini við atliti at broytingunum í samfelagnum, men hinvegin má fólkaskúlin eisini standa sterkur og ikki verða ov lættur at syfta í eyst og vest uttan mál og mið!

Fólkaskúlin hevur verið og er grundsúlan undir okkara samfelagsmenning, hesi 9 árini skulu vit øll somul ígjøgnum, og hetta er eitt sera tíðandi tíðarskeið í lívi okkara. Í aldrinum 7-17 ár kunnu børn verða sera sárbar og sera ávirkilig, men samstundis kunnu tey verða ómetaliga forvitin og íðin eftir at læra og skilja alt møguligt um náttúruna, um mál, mentan og samfelag, ja um lívið sum heild. Tað liggur á tykkum lærarum og skúlaleiðarum ein stór uppgáva við ómetaliga stórum virði, tí dag og dagliga eru tað júst tit, sum hava møguleika at stimbra, kveikja og halda lív í teirra eldhuga eftir at læra.     

Í endamálsorðing fólkaskúlans stendur nevniliga, at, «Fólkaskúlalógin eigur at skapa sovorðin líkindi fyri uppliving, virkishugi og djúp-hugsan, at næmingarnir kunnu menna sína sannkenning, sítt hugflog og hug til at læra, og at teir kunnu venja síni evni til sjálvstøðuga meting, støðutakan og virkan og búnast í treysti til sín sjálvs og til teir møguleikar, sum eru í felagsskapinum» Men fyri at náa á mál og liva upp til hesa frálíku endamálsorðing, so mugu vit hava so góðar umstøður í skúlanum, at vit røkka hvørjum einstakum næmingi og hava nokk av orku og tíð til allar næmingar.

Í hesum sambandi mugu vit hava í huga tær broytingar, sum eru farnar fram í samfelagnum og í skúlanum seinastu árini. Í dag hava vit í skúlanum ikki ein einfaldan veruleika, har ein einsamallur lærari uppi við pultin bara fóðrar stórar flokkar av næmingum við fakligari vitan. Í dagsins skúla er tað ikki nøktandi við einum privatpraktiserandi lærara, sum bert hugsar um fakliga at undirvísa  sínum egnu næmingum í sínum egna flokki í sínum lærugreinum

Tá vit nú politiskt og fyrisitingarliga eru í gongd við at gera tillagingar í fólkaskúlanum, so taka vit støði í broyttu umstøðunum í skúlanum, har málið er at røkka hvørjum einstakum næmingi. Sum eitt fyrsta stig at røkka hesum máli, hava vit lagt lógaruppskot fyri Løgtingið um næmingatal í hvørjum flokki, har hvør einstakur skúli við flokkum á meiri enn 20 næmingar, fær heimild at býta flokkin í tvey, ella at seta inn við tvílæraraskipan.

Henda tillaging er góð og gagnlig fyri fólkaskúlan, men hetta er bert eitt fyrsta stig av mongum á leiðini at menna fólkaskúlan. Tíðin er farin frá privatpraktiserandi læraranum, sum einsamallur hevur staðið við allari ábyrgdini av stórum flokkum av næmingum. Vit hava øll frætt um økjandi mistrivnað, um alskyns krøv til lærarar úr ymsum ættum, um ágang og ja eisini um harðskap. Tann einstaki lærarin skal ikki standa einsamallur við øllum hesum. Fyri at økja um trygdina, trivnaðin og læruúrtøkuna hjá næmingunum krevst samstarv og aftur samstarv.

Mítt næsta stig á leiðini móti yvirskipaða endamálinum um at menna fólkaskúlan er at menna tvílæraraskipanina. Her havi eg greiðar ætlanir um bæði at víðka um og at bøta um góðskuna í tvílæraraskipanini. Eg ynski í minsta lagi at víðka tvílæraraskipanina upp til 6. flokk, har tvílæraraskipanin verður galdandi í flokkum við fleiri enn 12 næmingum.

Harumframt vil eg styrkja um dygdina av tvílæraraskipanini við at menna samlæring / co-teaching. Í hesum sambandi ætli eg innan skipanina við royndar- og menningarvirksemi komandi skúlaár at stuðla eini verkætlan innan samlæring/co-teaching í fólkaskúlanum, har ávísur skúli verður royndarskúli. Her snýr tað seg um at menna lærarasamstarvið og økja um dygdina av samstarvinum, har lærarar í felag samstarva um m.a. at tilrættisleggja, útinna og eftirmeta undirvísingina.

Her er also IKKI talan um ein lærara, sum undirvísir sínum næmingum, í sínum flokki, í síni lærugrein í sínum undirvísingartíma! Tvørturímóti er her talan um ein grundleggjandi hugburð, sum er grundaður á felagsskap og samstarv, og við samlæring er endamálið við inklusjón at skapa trivnað, menning og læring fyri allar næmingarnar í skúlanum.

Tit lærarar, leiðsla og skúli eru Í FELAG SAMAN um eina uppgávu, sum er trivnaður og lærdómur hjá øllum næmingum okkara. Á sama hátt er og skal samlæring og tvílæraraskipanin byggja á samstarv og aftur samstarv. Tað er allarhelst ein orsøk til, at fólk hava lagt til merkis, at bókstavarnir í enska orðinum TEAM kunnu fortelja okkum, at saman í felagsskapi og samstarvi megna vit øll meira: Team «Together Everybody Achieves More.

Flokslæraraarbeiðið er seinastu árini bara blivið meir og meir umfatandi, við fleiri ymiskum uppgávum og stórari ábyrgd. Flokslærarin hevur eina sera týðandi uppgávu í skúlanum, bæði við atliti at trivnaðararbeiðinum í flokkinum, lærarasamstarvi, foreldrasamstarvi og kunning til bæði leiðslu og foreldur. Eitt av mínum aðalmálum er at styrkja um flokslæraran, og hetta skal millum annað gerast við hægri játtan til flokslæraraarbeiðið. Játtanin til flokslæraran er longu økt nakað í míni tíð sum landsstýrismaður, við einum tíma afturat til hvønn næming bæði í 1. flokki og 2. flokki. Ætlanin er at styrkja flokslæraran við enn fleiri tímum, soleiðis at flokslærarin fær nøktandi tíð saman við flokstoyminum at leggja arbeiðið til rættis.

Í 2023 fekk eg sum kunnugt handað álit við tilmælum um broytingar í fólkaskúlalógini, og í hesum áliti eru nøkur frálík tilmæli um, hvussu vit kunnu styrkja fólkaskúlan. Umframt at hava lagt lógaruppskot fram um lægri næmingatal í hvørjum flokki, so havi eg eisini sett ein verkætlanarbólk við umboðum úr Barna- og útbúgvingarmálaráðnum, Undirvísingarstýrinum og Námi at arbeiða víðari við, hvussu vit ítøkiliga kunnu seta í verk nøkur av tilmælunum, sum hava mína hægstu raðfesting.

Miðað verður ímóti at seta hesar broytingar í verk skúlaárið 2026-2027, og her verður talan um eitt endurskoðað undirvísingartímatal við styttri skúladegi, við nýggjum endurskoðaðum tíma- og lærugreinabýti, umframt áðurnevndu raðfesting av tvílæraraskipanini og flokslæraraskipanini.

Eftirútbúgving skal ikki verða slept upp á fjall.

Eftirútbúgving skal ikki verða eftirbátur og sigla sín egna sjógv fleiri bátslongdir eftir...

Eftirútbúgving skal hinvegin hava hægstu raðfesting, og tí hava vit í Barna- og útbúgvingarmálaráðnum saman við Undirvísingarstýrinum, Námi og Námsvísindadeildini tikið stig til arbeiðið at skipa ein nýggjan eftirútbúgvingarleist, sum fatar um allar eftir- og víðariútbúgvingar, ið hava við lærarayrkið at gera.

Nýggja skipanin skal føra við sær, at eftirútbúgvingar og skeiðstilboð verða meira miðvís, beinrakin og samsvarandi tørvinum. Í hesum arbeiði skal eftirútbúgvingartørvurin hjá lærarum og leiðslum í skúlanum lýsast, fokusøki fyri skeið og eftirútbúgvingar skulu ásetast og gerast skal langtíðarætlan fyri skeið og eftirútbúgvingar, herímillum eisini kostnaðarmeting og fígging. Harumframt skal gerast ætlan fyri ráðlegging, fremjing og eftirmeting av skeiðum og eftirútbúgvingum.

Í eini tíð, har samfelagsbroytingar tykjast henda við alsamt økjandi ferð, er tað sera umráðandi, at lærarar støðugt hava møguleika at eftirútbúgva og førleikamenna seg. Hvussu halda tit ein nýútbúgvin lærari í 2024 fer at klára seg í starvinum í 2050, meir enn 25 ár aftaná, uttan nakra eftirútbúgving og førleikamenning??

Serliga innan tøkni og tøknilig amboð fara tað í nærmastu framtíð at henda stórar broytingar bæði innan útbúgving, gransking og arbeiðslív. Viðurkendi professarin og útnevndi vísmaðurin í talgilding í Danmark, Jan Damsgaard, vísti í framløgu síni í Føroyum herfyri á, at vitlíkið er og fer at verða enn meira kollveltandi og slóðbrótandi enn internetið! Og hvussu nógv hevur internetið ikki ávirkað okkara samfelag, arbeiðslív og skúla?! Tøknin er komin fyri at vera, og ein av okkara komandi avbjóðingum, sum vit verða noydd at fyrihalda okkum til er, hvussu vit á mest skynsaman hátt læra okkara næmingar at gagnnýta hesi talgildu amboð og hesa tøkni við skili.

Her mugu vit øll bæði myndugleikar, lærarar og skúlaleiðslur ikki verða bangin og venda blinda eyga til, heldur ikki mugu vit ov bláoygd lata okkum stýra av talgilda heiminum ella hi-tech gigantum. Hinvegin skulu vit finna gylta millumvegin, har tøknin sum amboð verður brúkt í skúlanum, tá tað gevur meining og á ein meiningsfullan hátt, sum í síðsta enda er til gagns menningina hjá næminginum.

Vit mugu ongantíð gloyma, at vitlíkið ikki er veruligt menniskjaligt vit, sjálvt um tað líkist.

Í síni talgildisbúgving skal næmingurin við sínum menniskjaliga viti og skili mennast til at nýta sín sunna kritiska fornuft til at meta um nær, á hvønn hátt og við hvørjum endamáli tøknin kann gagna teirra menning og læring.

Talgild tól, forrit og amboð í skúlanum, sum órógva næmingin og forða honum at hugsavna seg, og sum harvið hava neiliga ávirkan á hansara læring, mugu sjálvsagt ikki verða til ampa fyri næmingin. Tvørturímóti kunnu heldur verða nýtt talgild tól, amboð og forrit, sum leggja upp til, at næmingurin er skapandi, virkin, forvitin og fær høvi at fordjúpa seg.

Tørvur er á at menna KT í støddfrøðiundirvísingini í føroyska fólkaskúlanum, og hetta var víst á í frágreiðingini frá seinastu PISA kanning. Í sambandi við royndar- og menningarvirksemi til komandi skúlaár fyrireika vit nú í samstarvi við Undirvísingarstýrið, Nám og Námsvísindadeildini eina meira umfatandi royndarverkætlan, har bæði førleikamenning, gransking, effektmáting og eftirmeting eru knýtt at. Her fer at verða løgd áherðsla á støddfrøðiligan modelleringsførleika, rokniark og dynamiska geometri.

Sum almennur fólkaskúli skulu vit megna í hóskandi vavi at tillaga okkum til umstøðurnar í nútíðini, samstundis sum vit eru klár at møta framtíðar avbjóðingar á jaligan og konstruktivan hátt. Her at enda hugsi eg um, hvussu nógv jalig menning er farin fram á fólkaskúlaøkinum seinastu 25 árini, fyri ikki at tala um seinastu 125 árini! (Eg haldi ikki, at eg her fari at avdúka mínar ætlanir fyri fólkaskúlan næstu 125 árini). Men mínar ætlanir og vónir næstu 5 árini eru, at vit við at stytta skúladagin, at endurskoða tíma- og lærugreinabýtið, at styrkja flokslæraran, tvílæraraskipanina, lærarasamstarvið og menning av útbúgving og eftirútbúgving av lærarum megna at lyfta fólkaskúlan fram á leið, samstundis sum vit fáa steðgað vaksandi talið av næmingum í serflokkum, eins og vit lofta avbjóðingini við at menna skipanina av undirvísingini í føroyskum sum annaðmál.

Eg ynski tykkum øllum ein avberandi góðan aðalfund og blíðan byr í arbeiði tykkara við vón um eitt mennandi samstarv frameftir.

Takk fyri!

Góðu tit. Góðan morgun og takk fyri, at eg var boðin við.

Nakað, sum mær dámar væl, fyri ikki at siga sera væl, og sum eg veit, at onnur við mær eisini dáma, er bomm og alt tað søta.

Tað verður oftani sagt, at alt arvast. Nú veit eg ikki, um hetta passar heilt, men eitt, sum lættliga arvast, er nokk tann søta tonnin.

Eins og mær dámar væl bommskálina, so síggi eg eisini, at mín eldra abbadóttir, sum í dag er 4 ár, nærum hevur ein radara, tá tað snýr seg um søtt og bomm, og hon ger alt fyri at finna og leita eftir tí. Okkurt sigur mær longu nú, at mín næsta abbadóttir, sum er hálvt ára gomul, óivað eisini fer at spora radaran inn eftir tí søta, tá hennara tíð kemur.

Sum abbi haldi eg tað verða stuttligt at síggja, meðan tað mangan hjá foreldrunum elvir til frustratiónir.

Í hesum tíðum, har vit tosa nógv um heilsu og vælveru, er tað kanska ikki so skynsamt, at dáma tað søta og bommini, og kanska ei heldur so gott at tosa um.

Og tó. Vit skulu kunnu tosa um alt, eisini tað, sum kanska ikki er tað besta, men har ávísar ábøtur kunnu gerast, og soleiðis er við bommskálini, upp á so nógvar mátar.

Nógvar meiningar eru um bommskálina, bæði hvat skal vera í, hvussu nógv skal vera í, og nær tað skal vera lov, at fáa sær eitt bomm.

Sum foreldur hava vit kanska hvør sær havt nógvar ymiskar reglur, tá tað snýr seg um bommskálina, men mon ikke vit øll í ávísan mun hava praktiserað hetta, at øll skulu fáa tað sama og líka nógv. Børnini skuldu hava somu mongd av gummibommbamsum, men ikki nokk við tí, tey skuldu eisini hava somu mongd av hvørjum slagi.

Nógv foreldur hava staðið og brúkt tíð upp á at telja gummibommbamsir, og syrgt fyri, at børnini fingu somu mongd av gummibommbamsum, harundir eisini somu mongd av reyðun, grønun og gulum bamsum. Tey skuldu fáa akkurát tað sama, tí vit vildu, at øll skuldu viðfarast eins.

Hetta millimeturdemokratið, ið er nakað, sum kanska hevur fylgt og forfylgt okkum nógv. Tað, at øll skulu hava júst tað sama, tí so er tørvurin hjá øllum nøktaður.

Millimeturdemokratiið gevur okkum eina kenslu av, at hetta er við til at tryggja rættvísi fyri øll, tí øll fáa jú tað sama.

Men hetta er at skjóta við síðuna av. Øll skulu ikki hava tað sama, tí sannleikin er jú tann, at vit fara bara eins við fólkum, um vit fara ymiskt við teimum.

Hóast øll eru ymisk, og tískil skulu viðfarast ymiskt, so er tað jú eyðsæð, at vit øll hava nøkur rættindi, harundir ikki minst børnini og tey ungu.

Føroyar samtyktu í 1992 altjóða barnarættindasáttmálan, sum inniheldur rættindi, ið øll børn skulu hava. Øll børn, óansæð eginleikar og førleikar.

Hesin sáttmáli minnir okkum á, at øll børn hava somu rættindi og sama virði, og í § 23 er ásett, at um eitt barn hevur eina sálarliga ella kropsliga forðing, so hevur hetta barnið eins rætt til eitt gott lív sum hini. Øll børn, eisini hesi, skulu kenna stoltleika og sjálvsálit, og skulu hava møguleika fyri at vera virkin í samfelagnum, og har tað er neyðugt, hava rætt til serstaka og eyka hjálp.

Yvirskriftin til fakliga dagin í dag, er ”Spenni í og við skúlasamspælinum”, og fara tit at hoyra og umrøða týdningin av, at øll børn, bæði tey við autismu, ella øðrum avbjóðingum, fáa neyðugu hjálp og stimbran til at kunna virka í okkara samfelag. Tit fara í dag at umrøða og hava sjóneyku á, hvussu bæði skúli, stovnar og heim kunnu vera við til at tryggja hetta.

Eingin ivi er um, at ein fortreyt fyri, at hetta skal virka væl er júst samanspælið millum tykkum, sum eru um barnið í tí dagliga; tað veri seg í heiminum, skúlanum ella á stovni. Samanspælið og samstarvið er alt avgerandi fyri tað einstaka barni.

Sum landsstýrismaður í Barna- og úbúgvingarmálráðnum havi eg, saman við øðrum, verið við til at sjósett ”Barnaverkætlanina”; ein verkætlan hvørs aðalmál er at tryggja, at Føroyar skulu vera tað besta landið í heiminum at vaksa upp í; hetta fevnir um øll børn, við og uttan diagnosu, og harnæst óansæð, hvørja diagnosu talan mátti verið um.

Henda verkætlan er í samsvari við yvirskriftina hjá tykkum í dag, tí eisini verkætlanin er tengd at og byggir á samanspæl og samstarv.

Fyri at fara burtur frá millimeturdemokrati og eksklusión, til rættvísi og inklusión krevst, at vit ikki lata okkum stýra av diagnosum, men at vit duga at síggja og fremja kreativar loysnir, sum passa til tað einstaka barnið, og at vit áhaldandi stremba eftir at gera skipanir betur.

Tit, sum eru her í dag umboðandi skúlar, førleikastovur, Sernám, og ikki minst heimini, hava øll tykkara leiklut, tá tað snýr seg um at vera við til at skapa ein tryggan gerandisdag fyri tað einstaka barnið.

Tit í skúlanum og førleikasstovuni duga væl at finna kreativar loysnir til einstaka barnið, og arbeiðið í júst førleikastovuni hevur ment seg sera nógv, síðani hesar vóru settar á stovn í 2011. Tað kann vera, at eftirútbúgving á nøkrum umráðum manglar, men er hetta nakað, sum vónandi og væntandi verður loftað av tí nýggja eftirútbúgvingarleistinum, sum arbeitt verður við í løtuni.

Tit í Sernámi hava sum uppgávu at veita vegleiðing, ráðgeving og neyðugar eygleiðingar av barninum. Tit hava eina servitan, sum er umráðandi at fáa út til tey, sum eru um barnið, ja so nær barninum sum møguligt,soleiðis at tykkara servitan kann vera gangnýtt í tí nærumhvørvi barnið er í.

Og so ikki minst tit, sum varða av sum foreldur. Tit kenna um nakar ta stóru gávu, sum liggur í at vera foreldur, og hava ásannað, at við tí flottasta heitinum og gávuni, sum tað jú er, tá man fær heitið « mamma» ella « pápi», liggur eisini tann mest umráðandi uppgávan. Í teim størstu gávunum liggja oftani tær størstu uppgávurnar, tí jú størri gávan, jú betur vilja vit fara um gávuna. Tit kenna tykkara barn við øllum tí, sum tað rúmar, og júst tit eru ein tann týdningarmiklasta ressoursan hjá barninum. Tað, at tit kunnu fáa neyðuga hjálp, vegleiðing og ráðgeving er umráðandi, og samstarvið við tykkum er altavgerandi.

Eingin kann gera alt, men vit kunnu øll gera okkurt. Vit kunnu øll vera við til at skapa tær góður søgurnar, tað veri seg um foreldraleiklutin, barnagarðin, skúlan og stovnar. Tá vit skapa góðar søgur um hetta, tá er tað barninum at frama, tí stovnar og skúli eru til fyri barnið, og ikki umvent. Tá vit virka saman, so kann barnið fáa bestu fortreytir fyri at skapa sína egnu góðu søgu, sína egnu serstøku lívssøgu.

Í bommskálini liggja gummibommbamsurnar; tær hava ymiskan lit og stødd. Bamsurnar umboða tey amboð, sum øll eiga at hava atgongd til, fyri at kunna fáa lut í tí søta lívinum.

Øll skulu hava atgongd til skálina, men ikki øll skulu hava somu bamsur, tí vit eru jú øll so sera ymisk. Summi hava tørv á fleiri bamsum enn onnur, og summi hava tørv á øðrum bamsum enn hini; óansæð hetta, so eiga vit øll rættin til ein part av tí góða í lívinum, og øll eiga vit at virka fyri eini javnbjóðis atgongd til hetta.

Eg ynski tykkum ein góðan fakligan dag, har tit umframt okkurt søtt og gott til góman kanska eisini fáa vitan um tær bamsur, sum liggja í skálini, og har tit fáa umrøtt, hvussu tit hvør sær kunnu virka fyri javnbjóðis atgongd til hesar.

Takk fyri.

Kære nordiske venner,

Tak for invitationen til at komme her i dag og præsentere sprogdeklarationen. Det har jeg glædet mig til.

Gode sprogkundskaber har stor betydning for, hvordan vi kan udtrykke os. Men sprog er mere end det. Sprog betyder noget for vores selvforståelse og for vores identitet. Som individer og som samfund.
Man siger, at verden bliver mindre. Og vi eksponeres ikke længere bare for det eller de sprog, som tales i vores nærmeste omgivelser.

De fleste møder også fremmede sprog i deres dagligdag. Ikke mindst engelsk. Og de sprog, vi har talt i Norden i mange hundrede år, er under pres.

Det gælder ikke bare de sprog, som få taler som modersmål. Det gælder også de sprog, som heldigvis fortsat er samfundsbærende og officielle rundt om i Norden. Både de ’store’ som dansk og finsk, og de lidt ’mindre’ som for eksempel mit eget sprog, færøsk.

Men engelsk skal ikke have hele skylden. Vores hverdag bliver mere og mere digital. På godt og på ondt. Og det kan være svært for sprog, som ikke så mange taler at følge med i den teknologiske udvikling.

Eftersom alle de sprog som hører hjemme i Norden står over for de samme udfordringer i mere eller mindre grad, er det endnu desto vigtigere, at vi arbejder sammen også om dette område.

Og det er vigtigt at vi kender til hinandens sprog og kulturer. Det betyder noget for mobiliteten. Og for følelsen af et integreret Norden. Det gælder ikke bare de skandinaviske sprog, men også sprog som finsk, islandsk og færøsk.

Undersøgelser har vist, at den skandinaviske sprogforståelse er for nedadgående. Ikke mindst blandt de unge. Og man kan frygte, at det også har betydning for følelsen af et nordisk fællesskab. Det er vigtigt, at vi fortsat arbejder for at sikre, at vi stadig så vidt muligt kan forstå hinanden på vores egne sprog.

Den nuværende sprogdeklaration er fra 2006, og på sprogområdet er der som på andre områder sket en udvikling gennem de næsten 20 år. Det gælder ikke mindst inden for det digitale område og dermed sprogteknologi.

MR-U besluttede derfor at det var tid til at revidere deklarationen. Udviklingen stopper jo ikke her i 2024, og det blev derfor besluttet at ændre deklarationen, så selve deklarationen bliver kort med mål for det nordiske sprogsamarbejde, mens arbejdsspørgsmålene er taget ud.

I stedet skal der implementeres treårige arbejdsprogrammer. På den måde vil det være muligt at fokusere lige netop på de til enhver tid relevante temaer.

Det har været en lang proces og mange interessenter har været inddraget undervejs. Der har også været god dialog med Nordisk Råds udvalg for kundskab og kultur, som er kommet med gode indspil som gerne skulle være reflekteret i den nuværende tekst.

Den 2. maj mødes både de nordiske kulturministre og de nordiske uddannelses- og forskningsministre i Stockholm, hvor det er planen, at den nye deklaration skal underskrives. Det ser jeg frem til og tror på, at et tæt samarbejde mellem uddannelses- og kulturområdet om at styrke vores sprog vil være til gavn for os alle.

Góðu tit

Ein vís kvinna hevur einaferð sagt nakað soleiðis:

«Tey flestu menniskju hava so nógv meira í sær, enn vit kunnu ímynda okkum. Ein samtala kann tí vera so gevandi, tí hon letur okkara oyra upp fyri øllum teimum ljómum, sum eitthvørt menniskja hevur. Nógvar avbjóðingar, sum vit síggja í heiminum í dag, eru kanska eisini úrslit av teimum samtalum, sum ongantíð vóru»

Kvinnan, sum segði hesi orðini, var drotning Margretha í nýggjársrøðu síni í 2003.

Eg eri samdur við hesari útsøgn. Tá eitt menniskja fær møguleika fyri at seta orð á, fyri at samtala, so gerst lívið hjá viðkomandi og teimum, sum lýða á, betri upp á nógvar mátar.

Tað er við málinum, at vit kunnu lata upp fyri øllum teimum ljómum vit hava í okkum; okkara tankum, kenslum, meiningum o.s.fr.

Tað er í samskiftinum vit mennast, læra, og har vit eisini geva rúm fyri hvørjum øðrum.

Í dag verður tosað nógv um rættindi. Tað veri seg innan politiska geiran, tá talan gerst um tilfeingið á sjógvi og landi, men eisini millum manna, tá vit tosa um rættin hjá okkum øllum at virka og liva her í Føroyum.

Tað, at hava rættindi er nakað, sum fyllir nógv í okkara fólkaræðisliga samfelag, men hvussu kann eg gera mær dælt av hesum rættindum, um eg ikki havi eitt mál?

Yvirskriftin í dag er ”Rætturin hjá øllum til eitt mál”.

Eg hugsi, at vit øll, bæði her inni og tey tú møtir á gøtini, taka undir við, at øll eiga henda rættin.

Spurningurin er bara, hvussu vit kunnu tryggja hetta, tá vit vita, at førleikar og umstøður hjá tí einstaka kunnu vera so ymisk.

Í dag er Karlstad-modellið á breddanum. Eitt amboð av fleiri, sum skal hjálpa og stuðla tí einstaku í málmenningini.

Grundtankin í Karlstad er millum annað, at málavbjóðingar eru «unik», eins og menniskju eru unik. Hetta er eitt gott útgangsstøði at hava, tí eingin er jú líka, heldur ikki tey, sum kanska hava máltrupulleikar.

Um eitt barn ikki fær samskift, so kann hetta elva til stóra ørkymlan hjá bæði barninum og teimum, sum eru um barnið í gerandisdegnum. Manglandi samskifti og mál skapar órógv innaní hjá barninum, og til síðst kann tað flóta yvir. Tað, ikki at kunna seta orð á og verða skiltur, er fyri mær eitt tað mest frusterandi fyribridgi, sum er.

Eg starvaðist sjálvur á einum stovni, har tað var eitt barn, sum hevði trupult við at samskifta. Úrslitið varð mangan, at ístaðin fyri orð, brúkti barnið ein sera ógvusligan atburð, har borð vóru koppað, stólar kastað og annað tílíkt.

Ein dagin eftir eina ógvusliga støðu rann barnið inn á kamarið og læsti hurðina.

Vit starvsfólk vistu ikki, hvat tað var sum bagdi, tí tað var einki serligt á skrá henda dagin. Fyri okkum tyktist tað bara sum at tað var ein vanligur gerandisdagur inni í køkinum, har børn og starvsfólk sótu og ótu, inntil barnið reageraði ógvusligt við tí útsliti, at hann, eftir at hava kastað stólar, rann inn á kamar sítt.

Vit vistu ikki, hvat vit skuldu gera; vit tosaðu saman og valdu síðani at leggja ein lepa inn undir hurðina til barnið, har vit høvdu skrivað

» Er tað nakað, vit kunnu gera fyri teg? ».

Ein løta gekk, og ein lepi kom út aftur, har tað stóð:

»Orki ikki larm».

Tað var also ikki meira enn tað; barnið orkaði ikki tann larmin, sum var í køkinum, og reageraði ógvusligt, tí barnið ikki dugdi at seta orð á. Eftir at vit høvdu lagt dempara á úti í køkinum, kom barnið útaftur, og var saman við hinum og át.

Í hesum førinum var tað so ein lítil lepi og nøkur heilt fá orð, sum gjørdu allan munin.

Eitt orðatak sigur « Hvør fuglur letur við sínum nevi».

Okkara ábyrgd er at tryggja, at einhvør fuglur fær møguleika til at láta. Vit mugu sum samfelag áhaldandi virka fyri, at eisini tey, sum kanska hava tað torført við málinum, fáa neyðugu hjálpina, tí sum yvirskriftin til dagin í dag sigur, so hava øll rætt til eitt mál.

Málið er umráðandi; um vit ikki hava eitt mál, so verða vit isolerað, og er hetta sera ávarsligt, tí sum menniskju egna vit okkum ikki væl til isolatión.

Ein tann tyngsta straffin innan straffirættin er isolatión, og tað er rættuliga sigandi.

Drotning Margretha vísti á, at vit hava øll nógvan ljóm í okkum. Ímynda tær, at vit øll hava okkara leiklut í einari veldigari symfoni, so hugsi eg vit eisini duga at síggja, at ljómurin verður góður, tá øll kunnu gera sítt íkast.

Tað samfelag, sum tryggjar øllum rætt til eitt mál, er eitt ríkt samfelag, og er hetta eisini nakað, sum eg sum landsstýrismaður til eina og hvørja tíð vil arbeiða fyri.

Eg ynski tykkum eina góða stevnu.

Røða á ráðstevnu – á Móðurmálsdegnum í Varpinum

í Klaksvík – 25. mars 2024

Góðu tit

Hoyrdi frá einari ungari gentu her í vikuskiftinum; hon hevur búð í Danmark í skjótt 2 ár, har hon hevur gingið í skúla og kemur heim aftur til klettarnar komandi summar fyri at byrja á miðnámi.

Hon hugleiddi um mál og málbrúk og segði, at tað føroyska málið er so vakurt, ja tað allarvakrasta, ”men” legði hon afturat”, um vit ikki ansa eftir, so stendur tað fyri falli”. Gentan er bert 16 ár.

Eg gjørdist eitt sindur bilsin og keddur, tá eg hoyrdi hetta, tí ber hetta boð um nakað gott, tá ein 16 ára gomul genta málber seg soleiðis um mál okkara?

Eftir eg hevði hugsað meg um, so er svarið : ja.

Tí tað er faktisk gott, at okkara komandi ættarlið eisini sær týdningin av, at vit ansa og verja um okkara mál.

Tað er nevniliga ikki ein sjalvfylgja, at føroyingar tosa føroyskt.

Tað eru nógvar rembingar, eisini hvat máli og málbrúki viðvíkur, bæði her heima hjá okkum eins og í londunum rundan um okkum.

Vit síggja, hvussu innrásin av fremmandamáli, serliga enskt, ger um seg, og hevur hetta við sær, at ungdómurin í dag mangan tekur til á bæði føroyskum og enskum í einum og sama setningi, og kanska vit eldru eisini hava lyndi til at gera tað sama av og á.

Rembingar kunnu tó eisini hava nakað gott við sær, tí tað noyðir okkum til at taka støðu til eitthvørt. Tá vit síggja, hvussu nýggj orð vera tilvirkað og brúkt uttanlands, so vita vit eisini, at vit mugu taka støðu til hetta her heima, og fáa okkara egnu orð, sum lofta ta menning, sum fer fram úti í samfelagnum. Tá vit gera hetta, ja so gerst tað føroyska málið eisini ríkari, tí tað legst afturat.

Ársins orð í 2023 var orðið « vitlíki», sum er føroyska orðið fyri Artificial Intelligence, AI. Hetta orðið haldi eg ber boð um, at vit í Føroyum duga væl at møta framtíðini eisini hvat máli viðvíkur, og vísir, at vit hava evni og hegni at tilevna okkara egnu orð, sum fevna um ta altjóðu menning, sum fer fram, og sum eisini ávirkar her heima hjá okkum.

Tað, sum er gleðiligt við teimum nýggjum orðunum, er, at flest okkara hava tað lætt við at taka tað til okkum, og eitt nú orðið «vitlíki» verður nógv brúkt, eisini av teimum ungu í dag.

Sum landsstýrismaður haldi eg eisini, at júst orðið «vitlíki» er so sera týðandi, tí hetta fevnir um eitt fyribrigdi, sum komandi ættarlið fer at brúka nógv, eisini í sínum gerandisdegi. Tískil er tað so umráðandi, at vit av fyrstantíð hava eitt orð fyri hetta fyribrigdi, eitt heiti, sum bæði er lætt og beinrakið.

Eg eri samd við tí ungu gentuni, tá hon sigur, at málið hjá okkum er vakurt, ja tað vakrasta, og eg eri sum sagt eisini fegin um, at okkara komandi ættarlið er so mikið árvakið, at tey síggja vandarnar, sum kunnu standast av, um vit ikki verja um okkara mál.

Innan mítt øki, sum er børn og útbúgving, verður nógv tosað um trivnað. Ein fortreyt fyri góðum trivnaði er sambandið, tú hevur við tey, tú ert saman við. Har tað er eitt gott og mennandi nærband, har er góður gróðrarbotnur fyri trivnaði.

Soleiðis er tað eisini vit okkara móðurmáli. Tað, at vit hava trúgvar og góðar málvinir, sum dagurin í dag og henda løtan ber boð um, vísir okkum, at tað føroyska málið hevur góðan gróðrarbotn fyri trivnaði.

Tað vit í kvøld eru saman um, er ikki bara eitt mál , men okkara móðurmál, og er eitt móðurmál jú nakað heilt heilt serstakt.

Sjálvur haldi eg, at júst heitið «móðurmál» er fjálgt, tí tað leiðir okkum til orðið « móðir», hon sum føðir, er um og uppalir.

Soleiðis er tað eisini við okkara máli; vit læra tað frá barnsbeini av, og tað fylgir okkum gjøgnum lívið og er við til at menna og tilevna okkum.

Tó er tað nakað serstakt tvíeggjað við júst móðurmálinum, tí sjálvt um tað er við frá barnsbeini av, og er við til at tilevna og menna okkum, so gongur tað eisini øvugtan veg. Vit eru jú eisini við til at menna og tilevna okkara móðurmál, sum orðið «vitlíki» eisini ber boð um.

Móðurmálið og eg, vit ganga hond í hond, og fylgjast og mennast saman. Meðan hon ansaði okkum væl, tá vit vóru lítil, er tað latið mær og tær upp í hendur at ansa henni væl, nú vit eru vorðin eldri, og rákið kemur uttanífrá.

Tann unga gentan ber boð um, at okkara ungdómur er tilvitaður um ta vakra í málinum, men eisini um ta ábyrgd, sum hvílir á okkum øllum; eins og hon, so vilja vit gera okkara til, at okkara móðir framvegis hevur tað gott, og hóast høgan aldur, fær eina áhaldandi menning.

Sum tjóð eru vit í alheimshøpi ikki stór, og vit teljast kanska ikki so mong, og júst tí er tað so umráðandi, at vit føroyingar saman sláa ring um okkara móðurmál, tí hetta er okkara ábyrgd, eingin annar ger tað fyri okkum.

Her til seinast vil eg ynskja okkum øllum hjartaliga til lukku við stavsetingarorðabókini, sum er løgd fram í dag, - og eitt gott kvøld víðari. Takk fyri, at tit seta sjóneykuna á týdningin av at vara um okkara dýrgrip, okkara móðurmál.

Røða á ráðstevnu á Fróðskaparsetri Føroya tann 22. mars 2024 um Føroyskt sum annaðmál

Góðu tit

Ein nýggjur prestur skuldi taka við embæti í einari sókn; áðrenn hann skuldi hava sína fyrstu prædiku, spurdi hann kirkjuráðið, hvussu leingi ein prædika vanliga plagdi at vara.

Ein av kirkjuráðsliminum svaraði og segði, at hetta var upp til prest, men aftaná 20. min bleiv eingin frelstur...... so eg skal bara gera heilt skjótt av her.

Um eg nú spurdi, hvør tykkara er høvundur, so veit eg ikki, hvussu nógv av tykkum høvdu sagt ja; men neyvan hevði tað verið øll.

Men tá man hugsar um tað, so eru vit jú øll høvundar, tí vit skriva søgu hvønn dag í okkara egna lívi.

Harnæst eru vit jú eisini ein slags hjálparhøvundar, tá tað kemur til søguna hjá teimum, sum vit hava samband við gjøgnum dagin, við tað, at alt tað vit siga og gera, jú eisini ávirkar teirra søgu.

Vit eru øll høvundar í okkara egna lívi, tí vit virka og viðvirka í okkara deiliga samfelag.

Tó er samfelagið so nógv broytt tey seinastu árini, at møguleikin hjá øllum, sum búgva her í Føroyum til júst at virka og viðvirka er avmarkaður, tí tey frá byrjan av, ikki kunnu samskifta á sama máli sum vit; fyri tey er tað føroyska málið nakað ókent, men tó so sera neyðugt.

Fyri hesi kann tað gerast torført at skriva eina góða søgu gjøgnum dagin, tí málið er ein forðan; hetta er nakað, sum vit sum samfelag eiga at gera nakað við, og tað eru vit eisini í ferð við at gera, tí Føroyskt sum annaðmál er sanniliga eitt evni, sum upp á so nógvar mátar er komið meira týðuligt á breddan.

Í dag hava tit á Setrinum tikið stig til hesa ráðstevnu, og takk fyri tað. Tað er ikki meir enn ein góður mánaði síðani, tann 9. februar, at eitt slag av nýggjari søgu varð skrivað, tá 20 lesandi fingu prógv á bachelor og masterstigi í Føroyskum sum annaðmál. Tað, at vit hava úbúgvin fólk innan økið, er nakað at gleðast yvir, og eiga vit at stremba eftir, at fakligheitin innan hetta øki, eisini verður í áhaldandi menning.

Afturat hesum er at siga, at fyri bara tveimum døgum síðani varð ein nýggj løgtingslóg um Føroyskt um annaðmál til 1. viðgerð í Løgtinginum, hvørs endamál er at gera tað møguligt og smidligt fyri øll, sum ikki hava føroyskt sum sítt móðurmál, at fáa undirvísing og útbúgving í hesum. Lógin skal virka fyri einari góðari inklusión hjá teimum, sum velja Føroyar til, tí tað skylda vit tilflytarunum og okkum sjálvum.

Alt hetta vísir, at vit ikki sita hendur í favn, men at vit sum einstaklingar og samfelag eru sinnað at gera nakað við hetta fyribrigdi, soleiðis at øllum gerst eitt gott lív laga í Føroyum.

Orðafelli sigur, ” Blindur er bókleysur maður”. Nógv kann sigast um hetta orðafelli, men tað er givið, at atgongdin til bøkurnar og til málið, og harvið samskifti, er ein fortreyt fyri at kunna virka og viðvirka á fullgóðan hátt.

Tey, sum flyta til Føroya, kunnu hava tað torskilt við tí málsligu sjónini, og eru í fyrstani blind, tí tey kenna ikki málið. Tó ber til at hjálpa teimum við at fáa eina góða sjón, eina málsliga sjón um vit kunnu kalla tað so, soleiðis at tey læra føroyska málið, og harvið kunnu virka og viðvirka á sama støði, sum øll onnur.

Hugsi, at vit øll ynskja hetta, og tað er gleðiligt at síggja, at so mong eru savnað saman her í dag til hesa ráðstevnu, og harvið vísa áhuga fyri hesum evninum.

Eg ynski tykkum eina góða ráðstevnu, og velji at takka fyri nú, áðrenn 20 min. eru farnir.

Góðu øll somul,

Á sjónum hevur alstóran týdning at seta røttu kósina. Og soleiðis er eisini, tá tað ræður um okkara maritimu útbúgvingar og okkara útbúgvingarskipan sum heild.

Á hesi ráðstevnuni spyrja vit - “Eru Føroyar ein sjóvinnutjóð um 20 ár?” Og mítt svar upp á henda spurning er, at ríkir møguleikar eru fyri tí. Tí hóast vit eru ein lítil tjóð, so eru Føroyar í maritimum høpi í veruleikanum ein risastór tjóð. Ikki minst tá hugsað verður um Arktis og møguleikarnar hjá Føroyum at gerast ein tænastumiðdepil í Arktis, og fara hesir møguleikar bert at økjast komandi árini. Umdømi hjá føroyskum sjófólkum er eisini í heimsklassa, og eru okkara sjófólk nógv eftirspurd kring allan heim. Tá hetta er sagt, so eiga vit samstundis at tryggja okkum, at okkara sjóvinnuútbúgvingar eru eftirspurdar millum okkara ungu, og at útbúgvingarnar altíð eru dagførdar.

Sjálvur var eg til skips í nakrar summarferiur aftaná fólkaskúlan, meðan eg gekk í student. Tað var við trolarunum Føroyingur, tá heimahoyrandi í Haldórsvík, og Ólavur Hvíta og Saturn, heimahoyrandi í Syðrugøtu. Og hóast hetta ikki gjørdist mín yrkisleið, so vildi eg ikki verið hesar royndir fyri uttan. Umborð á hesum trolarum var ein serlig mentan og ikki minst, serliga fyri eitt ungt menniskja er vert at nevna, at eitt serstakt samanhald tók seg upp millum tey ungu, sum vóru umborð hesar summarferiur. Tað ber til at siga, at túrarnir til skips í summarfrítíðini av sonnum vóru við til at víðka um mín sjónarring og økja um mína tilvitan um lívið á sjónum.

Men vitanin og áhugin fyri sjónum og sjómansskapi er tíverri ikki sjálvsagdur millum okkara ungu longur, og tí hevur tað stóran týdning, at vit arbeiða fyri at varpa ljós á møguleikarnar á maritimu útbúgvingarleiðini. Tí fegnist eg eisini um sjóvinnubreytina á Nám X, ið síðani 2010 hevur verið væl umtókt og gevur teimum ungu møguleika fyri at ogna sær eina grundvitan um sjólívið. Á sjóvinnubreytini fáa næmingar trygdarskeið, ið er krav fyri at mynstra umframt frítíðarsiglara- og speedbátaprógv. Og hugsi eg, at til ber at menna maritima økið meiri bæði í fólkaskúla og á miðnámi.

Men skulu vit kveikja áhugan hjá teimum ungu fyri sjóvinnu, røkka vit hesum máli best við støðugt at menna maritimu útbúgvingarnar, soleiðis at tey, sum taka útbúgvingarnar, fáa førleikar, sum eru neyðugir fyri at klára seg í 21. øld. Tað hevur tí týdning støðugt at endurskoða innihald og bygnað. Og sjóvinnuútbúgvingar eru tí høgt raðfestar hjá hesi samgonguni og síggjast eisini aftur í samgonguskjalinum.

Sum landsstýrismaður havi eg í fyrstu atløgu valt at endurskoða aspirantskipanina og skipsatstøðingsútbúgvingina. Og í løtuni sita tveir arbeiðsbólkar við hesum endurskoðanum.

Hugsa vit um aspirantskipanina, so hugsavna vit okkum um at gera hana betri og meiri “attraktiva” at velja fyri okkara ungu fólk. Høvuðendasmálið er at viðgera treytirnar hjá aspirantum. Vit vita, at tað valdar ein ávís misnøgd - eitt nú um upplæringina umborð og um fíggjarligu umstøðurnar, meðan ein tekur hesa útbúgving. Og samstundis vita vit, at vinnan eisini hevur ynskir um, at næmingar verða tættari knýttir at einstøku reiðaríunum, og soleiðis kann vinnan eisini koma at kenna størri ognarskap fyri skipanini.

Tá tað ræður um skipsatstøðingsútbúgvingina, er tað útbúgvingin sjálv, ið verður endurskoðað. Bæði í mun til eftirspurningin í vinnuni og í mun til altjóða krøv. Stórt trot er á føroyskum, fultiknum dekkarum, og er tørvur á at gera okkurt við hetta álvarsmál. Ymsir møguleikar verða viðgjørdir í arbeiðsbólkinum, eitt nú møguleikin fyri at snikka saman styttri útbúgvingarleist fyri tey, ið ynskja at verða dekkarar – útbúgvingin verður av summum hildin at vera ov long. Her hevði t.d. borið til at gjørt útbúgvingina modulbaseraða, soleiðis at tú fært júst teir førleikar, tær tørvar upp á styttri tíð.

Og fyri stuttum var eisini nýtt Maritimt Útbúgvingarráð sett. Maritima Útbúgvingarráðið ráðgevur landsstýrismanninum innan sjóvinnuútbúgvingarnar og kann eisini av sínum eintingum taka upp mál, sum tað heldur hava týdning. Ráðið hevur eina breiða umboðan frá vinnufeløgunum, eins væl og serkønum á økinum. Ráðið skal verða við til at framtíðartryggja maritimu útbúgvingarnar. Tí fleiri høvd hugsa betri enn eitt.

Og tað er dagurin í dag eisini eitt dømi um. Og fáa vit á ráðstevnuni í dag fleiri væl skikkað boð upp á, hvør kósin eigur at verða fyri okkara sjóvinnuútbúgvingar, og hvussu vit økja um tilgongdina til maritimu útbúgvingarnar. Vit fara eitt nú at hoyra um sjóvinnu sum breyt á miðnámi í Danmark, og um, hvussu hetta kann verða við til at kveikja áhugan millum ung fyri sjónum, og um tøkni og grøna umskifti á maritima økinum. Alt hetta kann geva okkum íblástur til at menna okkara samfelag á hesum týdningarmikla øki.

At enda haldi eg, at tað hevur týdning at vísa á, at vit ofta eru góð til at peika á trupulleikarnar, men kanska ov vánalig til at hugsavna okkum um at finna loysnirnar. Politikkarar loysa ongar trupulleikar sjálvir, men hava tørv á tykkum, ið hava djúptøkna vitan á einum øki at finna loysnirnar. Vit eiga tí í størri mun at reka vitanargrundaðan politikk og at fáa fram í ljósmála bestu loysnirnar, heldur enn bert at dyrka trupulleikarnar og ósemjurnar.

Men at seta røttu kósina tekur tíð og krevur, at vit vita, hvør leiðin er.

Tí vit lyfta best og seta best kós í felag.

Takk fyri!